5.21.2008

balay daplin sa baybayon

Duha ka andana ang balay nga gitukod daplin sa baybayon. Gama kini sa semento sa unang ang-ang . Ang ikaduhang ang-ang niini gama sa kawayan ug sawali. Adunay dako nga pantawan nga nagpalibot sa maong balay, ug sa usa ka lawak sa taas, nahimutang ang mga butanganan sa mga libro nga gimugna gamit ang kawayan nga gikan sa tanom sa kanhing tag-iya, dugay na nga panahon ang nilabay.

Lain na nga henerasyon ang nakapanag-iya niining maong panimalay karon kauban ang lapad nga yuta nga sakop sa maong luna. Apan ang sobra sa tres sientos ka punoan sa lubi ug uban pang mga kakahoyan nga nagpalibot dinhi, susama ra gihapon sa unang panahon.

Ang mga punoan sa, fire tree, neem, mahogany, aguho,balete, madre de cacao, beatiles og uban pang mga kahoy nga nagkatag dinhi,nanag-as og nibus-ok usab, kauban sa pag-asdang sa mga nanglabay nga mga tuig. Gani, ang tunokon nga cactus didto sa duol sa ganghaan, nanaghan man pod. Nilabong usab ang balay daplin sa baybayon.

Gamit ang silhig-tukog nga gisumpayan sa kahoy, nanilhig si Romeo sa lapad nga nataran. Si Romeo mao ang tigbalantay sa maong balay nga nagtindog duol sa baybayon. Dili lalim kining trabahoa kay nahiapil man niini ang paglimpyo ug pagbantay sa halos lima ka ektaryang yuta sa palibot.

Ang baybayon nga saksi sa pagkunhod ug pagdako sa dagat, kinahanglan usab limpyohan sa matag adlaw. Labi na gayud kon adunay magpiknik sa panahon sa pagtaob nga maatol og Domingo ug dili ba kaha sa fiesta opisyal. Ang fiesta ni San Juan, mao ang pinakasamok sa tanang adlaw dinhi sa baybayon kay ang mga silingan nga walay mga batasan, magtampisaw ra ba dayon sa dagat ug modayon lang og panglayas, ipamilin ang ilang mga basura nga gipadpad sa balod didto sa inampingan nga puting balas sa baybayon. Apan panagsa ra kini mahitabo.

Ang isla sa Olango nga maoy nahimutangan sa maong balay, nag-atubang sa moderno nga isla sa Mactan nga gisumpay ug nahisakop sa probinsya ug dakbayan sa Sugbu. Ang Sugbo mao ang ikaduhang importante nga dakbayan sa tibuok Pilipinas. Naunhan lamang kini sa pagkamoderno sa bantog nga syudad sa Manila nga maoy nag-ulo dinhi ning gamay nga suok sa kalibotan.

Kon manukad ka sa pantalan sa Punta Engganyo sa isla sa Mactan ug mosakay sa bag-o nga barge nga ginganlan og Sta. Rosa Transit Lines, beinte minutos lang ang gikinahanglan aron makatungtong ka sa isla sa Olango.

Apan ang gilay-on sa kalahian sa duha ka isla, daw langit ug yuta. Ugaling, dili ikahibulong kon makapangutana ang bag-ong kaplag dinhi kon nahibalo ba kaha ang lumolupyo sa isla sa Olango nga sa mil-singko-sientos-beinte-uno, nilanding na diay ang Portuegeso nga si Fernando Magallanes sa Mactan og niangkon sa Pilipinas ngadto sa poder sa nasod sa Espanya.

Ang kadaghanan sa mga katigulangan sa isla, nakatimaan hinuon nga sa mil-nuebe-sientos-otsenta’y-seis, adunay Aleman nga napadpad sa sitio sa Bunga sa Sta. Rosa, ang nag-inusara nga lungsod sa isla sa Olango.

Ang balay nga nahimutang daplin sa baybayon gitukod sa maong estranghero. Sa pipila ka mga adlaw nga nangagi, ganado kaayo si Romeo, ang binatonan sa luna, sa pagpanglimpyo sa iyang gialima nga balay ug sa palibot niini. Nanawag man god si Angelina, ang bag-ong tag-iya, gikan sa Sugbo sa karaan nga Nokia 5810 cell phone nga gibilin niini kang Romeo.

Matod pa sa dalaga, sa mosunod nga adlaw, moabot na kini sa isla kay didto na manimuyo. Taodtaod na usab ang nangagi nga mga tuig nga kining balaya nabakante. Mingaw kaayo dinhi kay si Romeo ra man ang nagtikawtikaw sa kanunay. Ug daw sa nangluod nga hinigugma, mao ra man og nagsubo usab ning balaya. Gawas lang sa mga adlaw nga naay magpiknik, awaaw kaayo dinhi ug mahikurat na lang ka kay makadungog ka og kukatawa.

Apan sigon pa sa istorya sa mga karaan nga silingan, sadya kuno dinhi kaniadto. Kaniadtong panahon nga dinhi pa nahimuyo ang bongoton nga Aleman kuyog sa iyang asawa nga Pilipina, nga maoy kanhing tag-iya sa maong yuta, buhi kuno kaayo ang lugar. Tungod kay kauban sa nagkalainlaing kahoy nga gitanom dinhi, daghan usab ang kahayopan nga nagsuroysuroy sa palibot. Gihinganlan ra ba kadto silang tanan sama sa tawo.

Anaa kaniadto ang gikahadlokan sa tanan nga German Shepherd nga si Zorro nga sa kanunay nakigdula sa Doberman nga si Robin. Aduna usab silay buhi nga unggoy nga ginganlan og Philip, nga sa matag hapon magsuroysuroy sa baybayon samtang naggunit sa kamot sa iyang pinalangga nga among estranghero. Kon makabuhi kadtong unggoya, mamaak ra ba to siya sa mga bata nga masaag sa sulod sa koral kay mangatkat sa punoan sa sinegwelas ug uban pang mga punoan sa prutas sulod sa luna. Silang tanan mao ang kauban sa balay sa matag adlaw kaniadto.

Diha ‘sab to sila’y kabaw nga gahi kaayo og ulo. Ginganlan kadto siya og Clementine ug grabe kadto katapulan. Dili gyud to siya mapugos sa pagdaro kay nagsige lang ‘to siya og higda sa lapok nga maoy iyang lunangan. Ug anaa ‘sab si Theo, ang buotan nga Anglonubian nga kanding nga gustong mokaon sa sigarilyo nga mahibilin sa lamesa sa lapad nga pantawan sa silong.

Galing, naa man pod to silay duha ka halas nga python nga gipanganlan og Fifi og Fofo. Gawas pa sa pipila ka gatos nga kuneho ug mga manok nga bisaya nga naglibotlibot, gisundan sa ilang mga piso.

Sa matag hapon didto sa tungod sa balay nga kawayan, adunay duha ka dagko nga langgam nga mobatog sa braso sa Aleman nga nangandam sa kanunay og pagkaon sa iyang mga bisita, kinsa modayon lang sa pagpanglupad pagkahuman og tuhik sa pagkaon, padulong sa nagsalop nga adlaw.

Apan kining tanan, anaa na lang sa panumdoman sa mga tawo ug sa balay nga karaan. Wala nay nahibilin nga mananap nga gialima ug nag-alima sa maong dapit. Kadto na lang mga hawo nga nipili sa pagpuyo sa mga ngilit sa dagkong bato. Mga ilaga nga mokaon sa bunga sa lubi og mga alimango nga nangutkot og buslot sa balas kay maoy ilang gihimo nga pinuy-anan.

Si Romeo nga nagtubo usab sa duol, gamay pa kaniadtong panahona. Ang iyang mahinumdoman mao ang kahadlok nga iyang pagabation sa maong dapit kay dako og tingog ug dako nga tawo kadtong Aleman. Modayon ra ba ‘to og pamadlong sa iya ug sa iyang mga kuyog nga mga bata, sa dihang tiradoron nila ang mga langgam nga mobatog sa mga kahoy nga nahisulod sa iyang koral.

Magkaratil silang tanan og panagan niadtong higayona kay kong masakpan, embargohon ra ba ang ilang mga tirador niini. Dayon og singgit sa nagdahunog nga tingog, sa pagpamadlong sa Iningles nga dili usab nila masabtan kaayo. Busa, nangundang na lang sila og panirador sa mga langgam nga masaag didto sa lugar sa Aleman.

Sakit usab hunahunaon ang singkwenta ka injection batok sa rabies nga maangkon, kon mapaakan sa bangis nga mga iro ug uban pang mananap nga nagbantay sa lugar.
Apan karong adlawa, ganado si Romeo sa pag-alima sa maong dapit. Kay sa dugay na nga panahon nga nagtrabaho siya dinhi, nibati na usab siya og gugma sa balay ug sa mga kahoy nga matod pa sa tanan, tinanom usab sa kanhing tag-iya niini. Sa iyang banabana, kapin na sa kwarenta ka tuig ang nakalabay. Ang dalag nga kawayan nga nanalingsing ug taman sa ginhawa dapit sa kilid sa atabay, pinangga kuno kaayo kini sa kanhing tag-iya nga Aleman. Busa, inig dayandayan niini kuyog sa huyop sa hangin, molukso usab ang kasingkasing ni Romeo.

Sa dihang gipahibalo siya ni Angelina nga mopuyo na kini sa isla, nanghinaot si Romeo nga malipayon na usab ang balay. Pilay palad og kini si Angelina nga apo sa maong Aleman, mahigugmaon usab sa mga tanom ug sa mga kahayopan. Gani, wala man gayod niya gibaligya ang luna. Ug sa matag karon ug unya, iya mang papintalan og varnish ang bungbong nga sawali ug ang mga haligi nga kawayan nga bisan sa kadugay na nga panahon, maanindot man gihapon lantawon. Wala man usab gibukbok ang mga kawayan dinhi kay gituslob kini sa sulod sa tulo ka adlaw didto sa dagat, una gigamit pagtukod sa balay.

Sa kilomkilom pagkasunod nga adlaw, nahiabot si Angelina sa maong dapit. Maanyag ang maong dalaga og ang iyang hitas-on, labaw sa kasagaran nga Pilipina. Lalom usab ang timbre sa iyang tingog ug karga sa iyang sakyanan nga isuzu multicab mao ang duha ka iro nga German Shepherd og Labrador.

Samtang nitabang kini pagdiskarga sa iyang mga butang, nahimuot si Romeo. Nakahinumdom man gud siya sa mga istorya sa katigulangan bahin niadtong Aleman. Si Angelina, apo gayod sa Aleman. Maanindot og mga ngalan ang iyang mga iro: Stefi og Hula. Ang kolor sa iyang taas nga buhok, adunay pagkapula ug bulagaw. Harong ang iyang tinan-awan ug ang iyang linihokan daw walay kukahadlok. Inig mandar niini, makahinumdom si Romeo sa pamadlong sa iya kaniadto sa gamay pa siya sa dihang matintal siya paggamit sa iyang tirador.

“ Nong Romeo, palihog dal-a nang mga karton didto sa taas, pagkahuman biyai na lang ko dinhi kay ako nay bahala sa mahibilin” matod pa ni Angelina.

“O, Ma’am” sabat usab ni Romeo.

“Ugma, inig-anhi nimo sa buntag, magsugod ta pagpanan-aw sa mga tanom dinhi kay ayohon nato ang palibot nga tanaman.” padayon pa ni Angelina. Nitando na lang si Romeo nga niadtong panahona, nibati og kalipay para sa balay nga dili na mag-inusara karong gabhiona.

Sa dihang nipahuway na si Romeo didto sa payag nga iyang gipuy-an, dapit sa likod sa maong luna, nipahiyom siya sa iyang kaugalingon. Mao na gyod kini ang dugay na nga gihulat sa balay daplin sa baybayon. Sa dili magdugay, mabuhi na usab ning dapita kay ang bongoton nga Aleman, mora man og nibalik dinhi pinaagi sa iyang apo nga si Angelina. Nag-Istorya si Romeo sa iyang kaugalingon ug nakatulog kini nga nagpadayon ang pahiyom sa iyang mga ngabil.

Ngitngit pa ang kalangitan sa dihang nahigmata si Romeo pagkaugma. Nagdalidali kini sa pag-ilis dayon paghikay sa iyang pamahaw. Pagkahuman niya og kaon, gitakin niya ang iyang sundang sa iyang hawak ug bitbit ang kalo nga maoy hinagiban batok sa kainit unya sa adlaw, nisubay kini sa gamay nga dalan padulong sa iyang pinalangga nga balay.

Ang agianan padulong sa baybayon, giadornohan sa mga kahoy nga karaan og nangalisbo usab sa kahumot gikan sa mga puti nga kalachuchi nga namulak og taman. Samtang naghulat siya sa pagkanaog ni Angelina, nagsugod na si Romeo og habok sa mga bag-o nga tanom palibot sa balay. Ang yuta nga balason, gipulihan niya sa yuta nga giabonohan og tai sa kabaw. Usa na ka buwan nga nagbubo sa matag adlaw si Romeo sa mga mesetas nga bag-o niyang gitanom dinhi. Maayo galing kay nagsige usab og ulan mao nga dali ra namulak ang maong mga tanom. Wala usab sila hikawi sa kainit sa adllaw. Mao ra man baya og apil ang kinaiyahan, nalipay nga nahukman na gyud ni Angelina nga ari mopuyo sa isla.

“Sud-onga ang mga dahon sa kahoy nga mora og nagkiaykiay ug ang mga bulak nga daw nag-indigay,” mando ni Romeo sa balay daplin sa baybayon.
Sa dihang nanaog na si Angelina sa hagdanan, natunong ‘sab nga dako na ang dagat sa baybayon. Ang mga gagmay nga isda nga naglangoylangoy dinhi, mokalit lang og pangambak ibabaw sa parat nga tubig.

“Nong, kahinumdom ka ba sa akong Lolo nga maoy nipalit niining yutaa? pangutana pa sa dalaga sa nahikurat nga binatonan.

“Kahinumdom man Ma’am, pero gamay pa kaayo ko kaniadtong nagpuyo siya dinhi sa isla” tubag pa ni Romeo. “Ug tungod kay siya man ang pinakauna nga estranghero nga nipuyo dinhi sa amo, daghan siya og kaila sa among mga katiguwangan.”

“Malipayon kaayo ko nga kada moanhi ko dinhi sa isla, ang mga traysikol drayber moingon dayon nga adto na siya sa balay ni bongoton, kay kini nga isla mao gyud ni ang gipili sa akong Lolo nga puy-an ug pakamatyan. Kahinumdom gihapon sila sa iya” ingon pa sa dalaga.

Ang kamatayon sa Aleman, maoy usa ka dakong misteryo nga nahitabo sa isla sa Olango, pipila ka tuig na ang nilabay. Matod pa sa blotter sa pulis sa Mactan, gipusil niini ang kaugalingon nga bagolbagul, gamit ang paltik nga 38 didto sa sulod sa balay nga gama sa sawali og kawayan. Apan daghan ang dili makatuo niini kay malipayon man ang iyang kinabuhi dinhi. Gialirongan siya sa pinangga niya nga mga tanom ug mga hayop. Maayo man usab ang iyang relasyon sa iyang asawa ug anak. Magsige man to siya og ingon nga siya kuno si Adan ug ang iyang asawa mao si Eba ug sila nagpuyo sa paraiso. Ang nahibilin karon nga makahubad sa tinuod gayod nga panghitabo mao na lang ang amang nga balay sa daplin sa baybayon.

Sa panahon nga dako kaayo ang dagat, modayon kini og sakay sa iyang sakayan sa dagat nga gipanganlan og Diwata. Kuyog ang iyang asawa, modayon sila og larga, padulong sa silingan nga isla sa Bohol o sa Leyte ba kaha. Haruhay kaayo ang kinabuhi sa pamilya. Mao kini ang hinungdan nga nahikurat ang mga katawhan pagbuto sa balita nga nagpakamatay ang Aleman.

Dako usab ang pagkakurat ni Romeo dihang naghisgot sa maong hitabo si Angelina. Daghan na ang mga tuig nga nanglabay ug dili na kaayo kini hisgutan sa mga katigulangan sa isla. Samtang ang mga bag-ong tubo, wala nay kalibotan sa maong hitabo. Wala man usab magsaba ang usa ka kwarto sa balay nga maoy saksi sa panghitabo.

“Nakahibalo ba usab ka nga aduna siyay unggoy nga ginganlan og Philip nga gipangga ni Lolo susama sa usa ka anak?” pangutana pa ni Angelina nga daw nag-istorya ra sa iyang kaugalingon. “Pag-abot ni Philip og walo katuig, agresibo na kini kaayo ug dili na mopatuo sa tanan, gawas lang sa akong Lolo. Istorya pa sa akong Lola, bisan og giunsa nila paghigot si Philip, mabadbad na niini ang tanang higot. Ug kay wala man to siya maanad nga prisohon sa halwa, nisamot kini og kasuko. Kontra ra ba kaayo niya si Lola kay nagselos man kini sa iya. Kung dili pa tungod sa iro nga Doberman nga si Robin, kadaghan nang napaakan si Lola ni Philip. Maayo galing kay mahadlok kadto si Philip kang Robin, maoy hinungdan nga dili siya makaduol sa akong Lola nga gidapigan usab sa maong iro. Niabot ang panahon nga si Lola dili na mogawas sa balay kung wala si Robin tungod sa kahadlok nga paakon siya ni Philip. Adto na lang siya magpalaban sa kainit sa kusina nga daw nahimuot sa panghitabo. Kung buot hunahunaon, anad man usab kaayo to si Lola sa mga mananap og sa kasagaran, dali ra usab moanad ang mga mananap sa iya. Lahi gyud to si Philip. Unya, pareho sa akong Lolo, estranghero sab kadto siya dinhi. Naggikan kadto siya sa Palawan. Adunay usa ka tindero sa mananap nga nakadungog nga adunay Aleman nga nagsige og pamalit og mga mananap sa isla sa Olango. Sa pagkakita ni Lolo sa unggoy nga daw nalisang sa bag-o niini nga palibot, nilanay ang iyang kasingkasing. Gipalit niya si Philip nga nahinangop usab sa bag-o niyang tag-iya. Didto nagsugod ang ilang panaghigugmaay sa isig usa.”

Sa pagkatinuod, nakahinumdom kaayo si Romeo sa unggoy nga si Philip kay sa edad nga otso anyos, napaakan man siya niini. Sa dihang nagtindog siya kaniadto sa daplin sa koral nga maoy utlanan sa luna sa aleman, nakit-an niya ang hinog nga kapayas nga nagbitay sa mubo nga punuan. Wala makaantos si Romeo kay nagdaguok na ra ba ang iyang tiyan nga bisan og ala una na sa hapon, wala pa nakapaniudto. Bisag nahadlok siya sa mga mananap sa sulod sa koral, nangisog siya sa pagsulod og pagkuhit sa hinog nga kapayas. Ug sa wala damha, gipaak siya ni Philip nga ang paborito nga prutas, mao man usab diay ang kapayas.

Dako kaayo ang samad nga pinaakan sa maong unggoy og gani, ang asawa sa Aleman, mao man ang nagdala kang Romeo sa syudad sa Sugbu ug nagpatambal niini didto sa iyang amahan nga Doktor. Maayo galing kay nahisulat sa lista sa Doktor sa mananap nga nainhiksyonan ang unggoy og anti-rabies busa wala ra si Romeo mag-antos sa daghan nga inhiksyon para sa rabies. Lalom usab ang iyang naangkon nga samad ug nagpabilin pa gihapon ang uwat sa iyang bitiis.

“Sa usa ka higayon, nakabuhi na usab si Philip unya nakapaak og usa ka bata dinhi sa silingan” padayon ni Angelina. “Mao na kadto ang panahon nga nidesisyon na si Lolo nga patyon na lang ang iyang paborito nga mananap. Si Lola maoy nagdala sa bata sa hospital didto sa Sugbu ug pag-uli niya sa isla, nakurat siya sa naghulat sa iya didto sa balay. Si Lolo didto sa sala, nagsabak kang Philip sama sa pagkugos og usa ka bata nga nagsakit ug naghilak kini. What happened? pangutana pa ni Lola. I killed Philip with my bare hands and up to the end, he came to me and trusted me like his own father. But I have to kill him! tubag pa sa akong Lolo nga nagpadayon sa pagdanguyngoy. He is starting to hurt innocent children!, padayon pa niini samtang nagpadayon og kugos sa unggoy nga nakupsan na sa kinabuhi. Mao kana ang istorya sa unggoy nga si Philip nga gipangga og maayo sa akong Lolo susama sa usa ka kamagulangan nga anak.”

Wala na motubag si Romeo nga nihikap sa karaan nga uwat sa iyang bitiis. Sa pagkatinuod, sukad nga napaakan siya sa maong unggoy, malisang na siya bisan og mahiduol man lang sa koral sa tupad sa payag sa iyang ginikanan. Apan sa dihang adunay nakasulti sa iya nga nagkinahanglan og binatonan ang karaan nga balay nga nahimutang sa daplin sa baybayon, ni-apply dayon siya sa maong posisyon. Nalipay kaayo siya sa dihang siya ang gipili sa amahan ni Angelina nga maoy mobantay sa maong luna. Ug sukad niadto, ang balay mao na ang iyang pinakasuod nga amigo.

“ Nong Romeo, dako kaayo ang akong pasalamat sa imo sa pagbantay dinhi. Sa pagbilin ni Papa sa ako niining yuta sa Olango, wala gyud ko kahibalo og unsaon ko ni dinhi. Dili man sab ko buot nga mobaligya niini kay sa tanan nga kabtangan nga gibilin sa akong Lolo, mao man kani ang pinakaduol sa iyang kasingkasing. Ang mga kahoy dinhi nga si Lolo pa ang nagtanom, dili ko makaako og putol sa ila. Apil nang mga cactus sa ganghaan, si Lolo pa ang nagtusok ana sa yuta. Hilabi na gayud kanang karaan nga balay, magtindog lang gihapon kana diri hangtod sa akong kamatayon. Ug usab ang mga karaan nga mga libro ni Lolo, dako kaayo na og bili kanako” sugilon pa ni Angelina.
Igo na lang sa pagyango ang nahimo nga tubag ni Romeo samtang nagpadayon kini og bungkal sa yuta.

"Ayaw og kaguol, Nong Romeo, buhion nato og usab ning atong luna. Niundang na ko sa akong trabaho sa Sugbo kay gikapoy nako sa pagginhawa sa hugaw nga hangin og sa paggukod sa nagdagan nga panahon. Ang karaan nga panahon na usab ang akong lantawon. Og imbis nga pamutlon, dugangan nato og tanom ang mga kahoy dinhi. Magbuhi usab kita og mga mananap sama sa iro, unggoy og kanding. Basin pa diay og makaplagan usab nato ang atong temporaryo nga paraiso dinhi sa kalibutan,” nagkatawa nga nag-istorya si Angelina.

Hapit na mongitngit ang kalibutan sa dihang niundang si Romeo sa iyang buluhaton. Ug samtang nagbisbis kini siya sa mga bag-o nga mahogany og neem tree nga gitanom ni Angelina, nibati siya og kalipay sa pagtuo nga sa dili magdugay, madungog na usab niya ang katawa dinhi sa iyang gibatonan nga luna sa isla sa Olango.
Og sa dihang nagsud-ong siya sa karaan nga balay sa daplin sa baybayon, nadunggan usab niya ang tam-is nga huni sa mga langgam, ang syaok sa manok, ang hunghong sa halas og ang katawa sa mga isda sa baybayon.

“Nong Romeo, ugma ipadayon nato ang pagpananom ug ayaw kalimti pag-ampo sa imong diwata nga mobundak ang ulan sa panagsa aron mabuhi gayud kining mga liso nga akong gisabyag dinhi,” tugon pa ni Angelina nga nagtungtong sa hagdanan sa nagpahiyom nga balay sa daplin sa dagat.

Pagkagabii sa dihang mouli na si Romeo ngadto sa iyang payag, nilingi siya. Hayag kaayo ang balay karong gabhiona. Ug nadungog ni Romeo ang lanog kaayo niini nga katawa.

-- MARIA VICTORIA BELTRAN
Cebu City, Philippines

mga personalidad luyo sa mga lamesa: e-mail alang kang miss x

Dear Babe,

Mingaw ron ang opisina. Nagtungok ang mga lamesa sa akong kaubanan. Mag-email-email lang ko ron, pawala bas kulba kay lisod nag manulod nya diri ang espiritu sa mga guwardiya sibil. Himoon ta lang isa ka rong kauban kay ako ra laging usa. Aw, unsa man diay ron? Morag holiday man tingali ron, Agosto 20, kasumaran sa pagkamatay sa pulgas nga bungoton. Naa koy mapaabot aning award, siyaro: “Ang Labing Masaarong Hanggawng Empleyado” kay misulod bisan way trabaho.

Ako lang ning i-describe nimo ang among kuwarto diri ba kay adtong pag-ari nimo sa wa pa ka mobalik dinhas Barbados (kon diin man nang dapita), nagdali-dali ra man ka god. Karag lang ka. Morag wa man gyod tingali ka mingawas, ako no? Joke, hehe! Wa sad ka magdugay bisag mga uska oras lang unta.

Bagsik ning kuwartoha, morag hayd-awt sa ulitawong guwang, way kaligo. Naay daghang libro, libro, libro unya papel, papel, papel unya libro na sad, libro… anhi… anhi kanunay mag-olympic ang mga ilaga, marathon, bungee jumping, o unsa pa nga event kanang mamingaw-mingaw na. Onse mi tanan, duha ray babaye. Ang siyam ka lalaki, pyur gyong lalaki, maaynang magklarohay ta. Unya naa miy gipapilit nga dakong mapa sa Pilipinas ug mapa sa kalibotan. Akoy nagpapilit ini pero ambot para unsa ning mga mapaha nga di man unta namo kauban si Christopher Columbus ug Vasco de Gama.

Taym sa. Kini diayng silingan namong kuwarto, Balitaktakan Tabloid, pulos ni mga batan-on ang nagdala. Langas pod ni silag mahinayak. “PBB — Teen Edition” among tawag sa ilang kuwarto. Ang among kuwarto nganlan nila usahayg “Tower of Babel” kay lainlain lagi mig pinulongan, upat god ka magasin— Bisdak, Banwag, Palangga, ug Bukang-Liwayway.

Syotaym!

Ang unang lamesa, kang Soriano. Hawod pod sa kadaghag libro ning tawhana. Ambot ig-unsa ni siyang Brader Eloy Soriano. Adtong miaging semana nagpalit siyag Norton Literature (ambot ikapila tong volume, naay pakapin CD unya ganahan kaayo mi adtog mo-recite nas Bay Dylan Thomas, “Rage, rage against the light”. Rak sad tawhana, uy. I-google sa youtube kay naa koy gi-upload akong bersiyon, ayg panaway, ha?). Naa, o, kita pa nakong tag, gipapilit sa guwapahong mga babayes Booksale, P850.35. Ambot mabasa ba pod kaha ni niya nga dos mil man tingali ni ka pahina? Pero mas daghan ang iyang “how to…” nga libro. Anhi maghuwaman sa iya si Tuyor. Ambot unsa na pod kahay gihuwaman ni Tuyor ron, no? Pero mas nakadani nako ning iyang “Manwal ng Pagpapatiwakal” ni Eros Atalia. Kahinumdom ka adtong Eros? Kadto bang nakadaog pod sa una sa Palanca, Tagalog Short Story, morag bahin man to sa mga bata sa Kalye Marino man tingali to. Ambot maghikog man tingali nis Soriano. Lain pay ato, motuo ba ka nga di man diay kuno makamatay sa tawo ang pag-utong sa pagginhawa, ingos Bong Barrameda sa iyang kolum sa PDI. Sakto gyod lagi akong pagduda nga wa to moutong si Morayta, sa? Gi-hazing gyod lagi to, mor pa. Klaro kaayong balbahutog tong polis nga nag-imbestigar. Brayta pod anang Bong, no? Di kaha na niya kinopya las answers.com? Di tingali, uy, kay wa pa god toy internet sa una, 1990’s. Kon moapil kaha na siyag “Game KNB” modaog ba sad kaha na siya, no? Ah, maalkanse tingalis Edu Manzano ana.

Kon molingkod si Soriano sa iyang lamesa, iya rang upaw nga ulo ang moguho, wa dyoy kalahian sa tabugok nga nahilo sa tubli. Kon maglinog pananglitan, libro ray kamatyan ining Soriano kay mao may unang modat-og niya. Ug mao lang unyay iyang mamatngonan nga ang mipatay niya mao ang gahi, hardbound nga librong Eros ug dili gyod mismo ang sulod sa libro.

Family man gyod nuon nis Soriano labi na adtong miadtos Bohol iyang asawa. Iyang paboritong kanta, “Goodbye Girl” sa The Bread. Matay, mohilak lagi ni siya, Babes, kanang mokanta na labi nag adto mis Washington, Makati sa una, inom-inom. Kulba pod kaayong mo-emote tawhana, uy. Naa ba kaha ni siyay pangandoy sa una nga mahimong singer, no? Pero naa ba kay nakitang singer nga upaw? Aw, o, naa diay daghan— Eminem, Jay-R, ug Bamboo.

Sunod lamesa, kang Johnny Asun. Di ni siya mosugot nganlan og Juan bisag mao gyod niy tinuod niyang ngalan. Nakapasera na ni siyag beerhaus kay sigehan man niyag utang. Sa Pasay to, ug wa na ko kahinumdom kon usa ba kos gidala niya didto. Unya naa niy daghang anik-anik ang iyang lamesa: mga baso (pero kana ra gong plastic nga butanganan sa noodles in cup, iyang gipang-recycle ug ako lagi ni siyang irekomendar sa Mother Earth Foundation puhon kay nakatabang god ni siya against global warming), water heater, kape (may tinuod nga kape, naa say sa bugas pero klas kaayo kay maayo mag packaging), coffee mate, kamay-repinado, ug pipila ka libro. Usahay komedyahan nako ni siyag “Oh, Johnny Baby, naa man tingali kay plano nga magtukod og franchise sa Starbucks”. Mongisi lang sad tawon ni siya. Adtong nagpakuha mig picture gikabuangan ning iyang nawong, gipagamay, sa taga lay-out lagi, gi-photoshop. Mora siyag kuto sa kabaw tan-awon— dakog lawas pero gamayg ulo. Mongisi man lang pod tawon. Kon imong ukbon iyang locker, naa kay makitang mga kutsilyo para pangosina. Hialaan ni siyang hold-aper kausa niadtong gisugo siyag paihawg kanding ni Mr. Tanchan. Kompiskahon untas guwardiyas LRT ang iyang mahiwagang kutsilyo. Maayo gani kay Ilokano sad tong guwardiya unya tigbasahan sag Banwag.

Maayo ni siyang mangluto labi nag kanding. Kulba kaayog mga lamas lagi: morag di ka katuo nga magamit ba diay sa pagpangluto nang mga sagbota na. Sakto ra kaayong mobalbakuwag tul-an sa kanding. Mao lagi ni siyay among cook sa opisina. Kon naay magbirtdey, wa gyoy problema coz Johnny will take care of business. Makigsumbagay sad ni siya kon imong sawayon si Hemingway. Lagot kaayo ni siya adtong pelikula ni Clark Gable, “For Whom The Bell Tolls”, nga wa kunoy ayo pagkahimo. Lahi ra kunos libro gyod ni Hemingway. Ayaw sad daota si Marcos sa iyang atubangan kay aydol nis kanahan. Or else, sa sunod nimong birthday butangan niyag daghang betsin ang papaitan. You’ll be sorry.

Sunod lamesa, kang Perryboy. Taga Aklan nis Perryboy. Di man diay kuno na tinuod ang aswang, Babes, uy! Grabe ra sad kuno kaayo ang taga TV kay pasobrahan man gog report. Bayas kuno kaayos taga didtong mga dapita.

Maayong laki sad ni siyang mohimog jokes sa una maong gikuhang staff sa Bukang-Liwayway. Kornihan man kos iyang joke sa una kay klaro kaayo. Pero naanad-anad na man sad ko ron maong okey na lang. Iyang lamesa ray kinaguwapohan og porma kay limpiyo kaayo, morag iya sa “ang dalagang pilipina, parang tala sa umaga…” Naa gyod diay lalaki nga limpiyado, Babes, no? Ambot lang sad kaha adtong sip-onon pa nis Perryboy, limpiyado ba sad kaha ni siya? Kay tanang bata man gyod tingali ang nakaagig sip-on, ba.

Gubaon sad ning iyang kompyuter kon kamiy mogamit. Perog siya, ambot nganong jolennnsss man kaayong moandar. Tsikboy sad ning tawhana labi nag makainom. Iyang style sa tsiks hanggaton niyag panimba. Mokalit lagi ni siyag ka-Diyosnon basta naas beerhaus. Usahay, makatuo lagi ko sa teyoriya nga “God is everywhere” tungod ini. Lagmit, kapoyan na tingalig binut-an usahay si Papa Jesus, no, sigeng badlong sa mga makasasala nga mosubay sa tul-id nga dalan sa kinabuhi aron makapuyo ta sa langitnong puluy-anan… maong mag-beer-beer pod Siya usahay ug mosulod sa lawas laging Perryboy. Naa na ba kahay pintor, no, nga gipintal si Papa Jesus nga hubog? Ikaw… di ba nag-paint-paint man kas una. Aw, oo, kamo bitaw tos Bay Joshua nag-eksibit sa unas Shangrila.

Sunod lamesa, akoa. Wala lang. Kining akong lamesa maoy saksi sa liboan ka panagtigi sa nagkalainlaing suliran sa kinabuhi, matinuod o madili. Ayawg ablihi ang locker sa akong lamesa kay naay daghang x-rated film, porno magazine, ang uban hinatag ni Loreto Sardovia kanang magbalikbayan siya, Amerika. Naa pod koy librong “Urge”, “How To Drive Your Man Wild In Bed”, “The Joy of Sex”, ubp. kon okey lang nga di na lang nako iesplikar. Bitaw, gamit pod tawon ni nako sa akong kolum “Sayri Ako, Tito Itsoy” isip quick reference. Pero in fairness, naa pod koy libro sa una nga “Beginning Your Marriage The Christian Way”. Boring lang kaayo tong libroha, so, ako na lang gihatag sa amigo nakong pari nga dako-dako na rog ranggo sa Radyo Veritas. Di sad gyod ko motuo adtong libroha, uy. Jerjer na god na unya magbasa-basa pa diay tag Bibliya? Naa toy daghang teksto-teksto nga makakonsensiya kon seryosohon gyod. Di kaha ta gabaan anang Balaang Basahon kon ato nang iapil-apil anang mga butanga?

Adto gong gamay-gamay pa ko, among mga silingan nanan-aw man gog hubo-hubong salida didtos amoa uban sa akong Yoyo Betong kay wa man to dinha silas Mamag Papa, betamaks pa tos una. Nakalili ko adtog gamay kay paghigot nakos kanding didtos silong, naa may tangkas among kawayan nga sawog. Nakaingon ko nga mao diay na. Kon naay mangutana nako, moingon ko: “I want to be a porn star someday ug kamo, kamo, di mo kakita nako kay idili man sa mga bata ang akong salida, ebeeee…!” Sa tan-aw nimo, Babes, may katumanan pa kaha? Gusto sab kong mahimong direktor sa pelikula ug ang una nakong i-shoot mao ang pelikulang “Two Hog Cholera”. Kuhaon nakong leaking (?) lady si Angel Sinloc unya iya ra diay tong sip-on akong ipakita. Busa, ma-justify nako ang taytol kay hag kolera god, di, naa gyoy sip-on nga mo-leak, sintomas sa hog cholera. Kuhaon nakong kontrabida si Wilma Elepante pero iya ra sang kugmo akong ipakita. Siyempre makontrobersiyal dayon ang salida kay real-life enemy god sila. Mangasuko dayon nako ang mga moviegoers, saman ning salidaha, uy, nga wa man nato makita ang atong idolo? Siyempre, moingon pod tong akong mga amigong kritiko, silang Ronald Constantino, Nestor U. Torre, ug si Direk Gil Portes ing-ana mang gyod nang masa, di kasabot unsay art film? Why? This is modernism translated into a cinematic experience. A new age of film is born! One of the Greatest Film of our Generation! Four thumbs up! Pang-Cannes man gani ning salidaha, moingon sila. Unya naa dayoy mogawas nga rebyu sa Banat News kay amigo god ming Uriel Cruz Vallecera. Mosikat ko, natural, uban sa gamayng tabang sa akong mga amigo. Sa tan-aw nimo, patok kaha nis box-office?

Sunod, kang Tabbag. Apelyido ni niya pero mao man niy among itawag gyod niya. Ambot unsa kahay ngan ining tawhana ni. Ethnic nig ngalan tawhana maong lisod hilwason. Ilokano sad, seryos. Sa tanan namo diri, kini ra siyay artist gyog pamorma. Rakista pod ning tawhana, bahista, iyang banda Pilo man kuno, ambot tinuod ba. Ex-seminarian man god ni siya, unya, daghan baya nag yunit sa music ug philosophy ang ilang kurso. Ah, Pilo… basig variant lang na sa philosophy. Manghuwam dayon ni siyas akong “The Red Pony”, koleksiyon sa Ininsek nga mga balak kon magsuwat na siyag Inilokano. Nagduda ko basig naa bay fraternity kaniadto si Pedro Bucaneg ug si Li Po.

Ang Leyenda ni Pedro Bucaneg ug Li Po
Gikan sa panulat ni Anastascio Duhaybungot


Pedro Bucaneg: Lakay Li, gusto kong mosulod sa inyong frat nga Chong Koi La.
Li Po: Way blema, Drong. Pero kay writer mang ka unya writer man sag ko, sultihi lang kos imong sekreto nganong sikat kaayo imong “Biag ni Lam-ang”. Kon okey gani, sakop na kas CKL.
PB: Mikaon ra man kog ibbus adto, Li? Unya naglain akong tiyan kay di man maayong pagkaluto. Naglain akong lawas. Mao ra toy sinugdanan. Tabi, naa sad unta koy ipangutana nimo. LP: O, sige…
PB: Diin man gyod ka matawo: sa Kansu o Szechuan?
LP: Di ko kasulti nimo ana, Drong, kay anak man god kos pinaangkan. Yama-yama man lang nang sa mga eskolar, taghap-taghap kay maymag didto sila pagkatawo nako. Pangutan-a lang akong mga paryente?
PB: Kinsa man?
LP: Silang Edgar Allan Poe, Fernando Poe, Lovi Poe.
PB: Pagtsur dinha, uy!
LP: Kon di ka motuo, padaybon tikas Yellow River.
PB: Yabag-yabag man nang imo, Li. Kon gusto ka lumsan sad tikas Amburayan River.
Korni no? Pero mao toy sinugdanan sa ilang panag-amigo kay naprobahan man nga pulos diay sila reptilian og kaliwat. Love-hate, hate-love ilang relasyon. Pero ayg tuo, Babes, ako ra ning pauso.

Sunod, kang Noel. Siyay among “official driver” kay naa man siyay tsekot, Revo. Adtong namatay ang anak ni Sencio, nanakay mi niya para mamilar unya nagpasalida mig bold lagi, “In The Penthouse”. Na, klaro man diay kaayos gawas, natrapik bitaw nas EspaƱa. Ang mga drayber sa jeepney nagkabuang og sikit sa Revo. Ang uban gipangdakpan sa emporser kay no entry na diay tos mga pasaheroan tong karsadaha.

Hilig sad ni siyag picture, angay lang, kay siya may among photographer. Makalimtan pa niyang magsul-ob og brief nungka ang iyang kamera. Mora ni siyag robot nga under construction kon imong ikahinagbo kay daghan kaayog wire-wire nga magkawil-kawil ning iyang lawas. Kon naa kay tuyo niya, kusga imong tingog Noeelllllll-will-will-willl aron malabwan nimo ang siyagit ni Axle Rose sulod sa 40-gig niyang ipod. Kon gusto kang masayod sa bag-ong Harry Potter movie, bag-ong game sa Play Station, bag-ong OS, bag-ong bisag unsa… pangutan-as Noel. Di mi basta-bastang makasulod sa iyang kotse kon walay pangingkaso nga animal tranquilizer kay mosugat man dayon ang iyang sobras-100-libras nga iro. Gawas lang tingali kon gusto ming maapil sa “Kap’s Amazing Stories”.

Sunod nga lamesa, kang Egay. Ambot, moapil man tingali ning tawhana og liga sa scrabble, o kaha sa spelling bowl. Kuyaw pog trip ning tawhana: diksiyonaryong Spanish-English – English-Spanish, An English-Cebuano Visayan Dictionary. Unsa kahay naas iyang hunahuna, no? Maghimo ba kaha siyag kinadak-ang diksiyonaryo sa kalibotan unya imbitaron niyang taga Guinness inig-book launching adto gyos Mall of Asia para bongga. Prawd pod tang mga Pinoy ana, no, kay tiaw mo usa ka Bol-anon nakasulat og baga kaayong diksiyonaryo, naa nay ligid kay dako man gyod. Si F. Sionel Jose dayoy mohatag og introdaksiyon aron magamit sa mga eskuylahan kay daghan man kaayong motuo ining tawhana. Interbiyohon dayon si Egay ni Kuya Kim sa ABS-CBN. Unya tubagon dayon niyag: “Weather-weather lang ‘yan.” Unya ipakita dayon ang iyang dapit nga natawhan kay ing-ana man gyod nang TV ba. Kadtong pisot nga mga bata magpatuli dayon to kay moingon man ang mga ginikanan hala, pagpatuli mo kay tagsa ra god ning ma-TV atong pobreng dapit, maibanan pa lang unya ang atong dungog kay daghang pisot dinhi. Unya kadtong ilang dapit maghimo dayog resolusyon agig pasidungog kang Egay. Didtos siyudad sa Tagbilaran, magtapad unya ilang busto ni Boom-Boom Bautista nga parehas og porma anang komersiyal sa TV bahin sa tambal sa labad sa ulo nga naa ganiy lansang ipataop pero wa na nang magmug-ot, kana nang nagkatawa nga natangtang na ang lansang. Ang screensaver sa mga empleyados City Hall ila ra gyong nawong ni Egay ug Boom-Boom kay maghimo man dayog memo si Mayor Dan Lim nga kini ra gyoy gamita ninyo kay prawd ta aning mga bataa. It shows to the world nga miangat na gyod diay ang kalidad sa mga Bol-anon. Ug pinaagi niini, dili na ta nila isipon nga mga second class citizen, understood?

Gawas ining mga diksiyonaryo, naa pod koy nakita ron, Babes, nga putos sa WWW Express (ambot unsay meaning ining WWW, di ba kaha World Wide Wrestling), ambot diin ni gikan. Wa ba kaha ni siya imbitarag sumo wrestling didtos Japan.

Si Egay poy nanag-iya sa record-breaking nga charger— grabe— dugay na kaayni, panahon pa gong Anhing Fidel Mag-usara, 2001 pa. Nagsige lagi mig paabot kon kanus-a maghimog cellphone museum ang taga Nokia kay amo ning idonar. Anhi ming tanan sa iya maghuwaman— “Charger ng Bayan” god kay sakar man sa tanang lubot sa selpon. Kon na-callboy pa ning charger-a, mireklamo na tingali kay mahutdan pod siyag duga, uy.

Sunod lamesa, kang Sencio. Siyay kinadaghanag libro. Gikan sa literary hangtod sa general reference, naa ni siya. Baga ni siyag anteyohos, mora gyog genius tan-awon, Babes, uy. Di sad ni nimo siya ikaestorya kay ngilngig motrabaho. Hobbyist pod ning tawhana. Usa sa bag-o niyang hobby, two weeks ago lang, mao ning pagpangayam og ilagang gagmay sulod sa among opisina. Wa lang tingali masayod ang tighimo ining flytrap nga kining ilang produkto, gawas sa langaw, mahimo sab ipanakop og ilaga. Work of a real genius, di ba? Mokalit lang ni siyag singgit, sa kinatas-an sa iyang tingog: “Huli ka!” Usahay, makaingon ko nga naa man tingali siyay nadiskobrehang kasaypanan sa kang Einstein nga law of relativity, sus, ilaga ra man diay.

Sunod, kang Nini. Kuyaw ni siyag lamesa. Kaniadto, dinhay itom nga sigarilyo sa iyang lamesa, dinhay kandela, dinhay mga baso nga pinutos, dinhay morag butanganan sa insenso. Ang akong gipaabot mao na lang nga manambal siya o kaha magtukod og relihiyon, kulto. Ambot unsa kaha tong ritwala to kon nadayon pa lang gyod to.

Kaniadto, nagtuo ni siya nga kimpang siyang molakaw. Unya dihang naayo-ayo na, nagtuo na pod siya nga gamay iyang pikas tiil. Nahadlok lagi ko nga basig moabot ang panahon nga magtuo siyang nahimo nang uska patayng kuko sa kabayo. Ambot, nag-likas papaya tingali ni siya kay itomon man nis una.

Maayong tawo ni siya kay manghatag man pirmeg kornik nako. Cool sad. Pero kuyaw sad lagig passion. Walay adlaw nga wala siyay picture sa pinakamamahal niyang nawong. Kon moingon ka nga napulo ka karton sa Tanduay nga picture, kuwang pa na. Paraygon manulti kay Ilongga lagi. Hilig kaayong maggitara. Kon mainlab na siya anang kantaha, sigehan gyod na niyag balik-balik sa gitara. Gamay pag halin didtos rekord bar ang kanta; quadruple platinum na diris iyaha. Pasensiya lang sa iyang kinantahan and be ready to recite “Mituo Ako” or you’ll lose your faith in God. Kang Rod Stewart man o Nora Jones nga kanta, parehas ra na sa iyang bersiyon. Adtong miaging semana, misuway siyag laing album pagdugang sa iyang repertoire. Pero wa makigtambayayong ning higayona ang gitara, nabugto ang usa ka kuwerdas. Abi nakog mao na toy kataposan sa iyang singing career. Motuo ka bag sa dili, Babes, lingaw man gihapon siya sa gubaong gitara? Alang kang Nini, bisag unsa, musika. Nga kon tan-awon nimo sa laing panan-aw, sakto siya.

Sunod lamesa, kang Amalia. Kining bayhana limpiyo sag lamesa. Hadlok sad gani ming moduol aning iyang lamesa, morag demilitarized zone lagi. Pero maayohon sad baya ni siya bisan tagsa ra sad kong kakita ini niya. Kon masugatan na gani nako, awtomatik dayon: “Good evening, Ma’am!” kay sagad gabii na man siyang moabot. Nagtuo gani ko nga wa gyod ni siya mag-exist ining kalibotana. Kon mi-exist man galing, wala siyay direct bearing to the life and affairs of men in this planet, hehehe…

Ug ang kang Ner? Mora na lang sag palad kadak-a ang nahabiling lugar sa iyang lamesa. Pulos lang ni manuskrito ang naas iyang atubangan. Ambot basahon ba pod kaha ni niya, no? Naa, ay, ang uban morag wa pa gyod maablihi. Luoya kahas contributor ana, no?

Ang kompyuter ni Ner maoy bao sa among opisina. Hinay na kaayong moandar kay sarang pong tawhana, butangan man sag bug-at kaayong programa. Tip: sayon ra kaayong ilhon ang iyang computer, walingwaling ang screensaver. Di ba kaha sad ni siya walingwaling og pagbati, no? Di pod tingali, uy, kay tsikboy man. Siyay kukaraan diris among opisina, sa Soler pa god ni siya.

Mao tong tanan namong mga lamesa.

Kadiyot sa kay ako pa ring paandaron ang akong sounds nga karag-karag. Kadtong pagpauli nimo, di ba mitan-aw ka adtong Bisrock to the Max sa ilawoms taytayan sa Opon? Nakuha lagi kas picture nga gi-forward ni Yowee diri nako gikan kunos blog ni Insoy. Morag hubog-hubog na man tingali ka adto, Babes, kay tagak na kaayo imong mata adto. Ayayy, morag nagkita mong Peert, no? Bitaw, uy, wa man ko magselos ba.

Da, kabati ka? Nindot kaayo akong music. Bisrock ni. Ang taytol: “Panty” by Econo 140. Di kaayo ka pamilyar ani kay underground man god ni sila. Pero wayuk sad, uy, payter. Nganong mao sad kaha niy ngalan sa ilang grupo, sa? Nanananana…! Da, human na. Sunod… “Lawasnong Kalipay” by… ah… Econo 140 lang dyapon. Aw, siyempre album man. Jaraaaannn…! lawasnong kalipay / singot sa kadlawon / way laing mabuhat / kondi magpasanay…

Langasa sag drums ining ilang mga kanta, uy. Uy, uuyy, milayat man. Mibalik mas “Panty”! Tsolokoy man ning kompyutera.

ang panty nga gisab-it sa poste / kay kini man ang timailhan / sa atong pagka bigaon / sa napakyas nga kaminyoon / dararara…

Da, uy, da, uy… di man ko kaapas sa liriks nga panty ra man unta ni, uy! Ah, kasabot na ko. Naghunahuna tingali sila nga kon magsul-ot na lag pulos panty ang mga tawo, mao nay makatabang sa ekonomiya.

Unsa kahay problemas akong computer, no? Motinikling man ang dagom… hehehe… plaka tingaliy gusto ini. Kaayong pukpokon ining kompyutera kon ako pa lang. Naa ba sad kahay kaso, no, kanang atong kulatahon ang atong PC? Duna ba sad kahay nag-advocate sa rights sa mga PC? Nakabati na ba kag nagwelga nga mga PC?
Kanang mag-email ta unya butangan natog “hehehe”, basahon ba sad kaha nag apil sa atong gipadad-an, no? Di ba kaha mongisi lang sila inig-abot sa porsiyon nga naay—
Hehehehehehehehehe
Hehehehehehehehehe

Di na sad tingali na matabang og basa, uy, puol sad basahon. Nakakatawa ka anang nagbasa, Babes? O naglagot? Pero ayg lagot-lagot. Ang ubang nagtuon sa dagan sa hunahuna (psychiatrist ba to?) moingon nga subconcious kuno. Unya, ngilngig kunong motrabaho atong subconscious. Arte kunoy resulta kay wa may inhibition. Wa man tingali ka kabati adtong paghisgot og surrealism adtong workshop ni Botong Francisco sa Angono, no? Kamo pa man god tos Peert, ambot diin mo adto, nawala man lang mog kalit. Ibog na baya kos imo adto. Pero di na ko maghisgot adto kay sakit-sakit lang tos akong dughan.

Uy, hapon na man diay, Babes, mouli na lang ko, uy. Ganiha ra pod kong gigutom, kaihion pod. Feel free sa pagsuroy-suroy god ngaris opisina kanang mouli ka. Akong balikbayan box, ha? Salamat sa imong pagbasa. Erase-a lang god ni igkahuman nimog basa. Unsa na rong orasa dinhas Barbados? E-mail-i pod kog panagsa, uy, kay aron kabawo kog buhi-buhi pa ba ka.

Stacs

P.S. Kadto diayng “The Red Pony” kang Steinbeck diay tong koleksiyon. Ang “The White Pony” maoy sa mga Insek. Morag dili diay tos Clark Gable ang nagdala sa “For Whom The Bell Tolls,” ambot kinsa to. Tuod, tigai ra kog link sa blog ni Panyang kay ganahan kaayo ko adtong balak niyang Bisdak, da. Bisita-bisita pod sa lunsayng bisaya, uy, sa yahoo group, ba. Nay daghang brayt didto: silang Nippy, Akoy, Yani, Joseph Way Hanaw, Hector, Neil, Tomas, Nemsie, Emma, Odhoy, ubp. Hoy, naay bag-ong gi-upload sa cebuano wikipedia si Bentong, picture nako! Ayg panaway, ha?!

Mao dyapon,
Stacs Two-whiskers



-- OMAR KHALID
Makati, Rizal, Philippines

5.20.2008

ang babayeng walay ngalan sa akong kuwarto

“It’s really calculating the risk- reward ratios. In your life, the biggest risk I think is to avoid all risk.”—Lance Y. Gokongwei, negosyante (Manila Bulletin, Abril 20, 2008)

Mapugsanon kaayo ug morag di puydeng balibaran ang panuktok nga namukaw nako. Mora bag panuktok ni Nanay kaniadto dihang buot na kong kitkiton sa ngipon sa balaod adtong dugay nang katuigan sa akong pamagdoy-bagdoy sa aseras sa Bogo sa ikaduha na nakong kadunggab. Polis toy akong gibirahan kay unsaong gikabit man sad ini si Christie, akong uyab. Buhi ang polis pero nadugay-dugay gyod nuon sa ospital kay lawom-lawom man gyod ang akong pagkahansak sa ayspik. Gipasibat kong Nanay lighot sa kosina nga tapot-lawas ra ang sinina nga dala. Nakaabot kog Siyudad sa Cebu, usa ka gabiing nag-ininday ang ulan. Wa koy kasayoran asa ang akong rumbo. Nagkasaag-saag ko sa pundok sa mga eskuwater, gigukod og daghang iro, ug sa kalisang, gihatod ko sa kitiw kong mga lakang nganhis ganghaan sa Alibangbang— ang dapit nga akong nahimutangan karon— ang dapit sa mga suga, sa pinugngang mga yagubyob, sa dapit nga andam mosapupo sa duas nga mga lawas. Gipasulod ko dinhi ni Tita Lolit nga nakatan-aw nga humod ang akong lawas sa singot ug habuhabo. Misaka-kanaog ang iyang panan-aw kanako; nangutana sa akong ngalan. Sa tan-aw niya nga mapuslan ko, gihunghongan ko niya nga naay trabaho dinhi, Brix, sayon ra. Bisan sa kabangis sa akong kasinatian, dugay-dugay sad kong nakat-on unsaon pagduyog sa awhag sa kagabhion; unsaon pagpukan sa pagbati sa kaulaw. Gikinahanglan nako ang kalig-on sa tanlag kay kini ang gipangayo sa kahigayonan. Nakakaplag kog paagi unsaon nga hinay-hinay kong mapatay ang panimatyag sa kaulaw. Ug ang akong mga gabii dinhi sa Alibangbang gipuno nako sa matam-is namong handomanan ni Christie: ang gakos ni Vivian mao si Christie, ang halok ni Jeng mao si Christie, ang sabakan ni Nene mao ang malamatong katam-is ni Christie nga andam modawat sa kagamhanan sa akong pagka lalaki... si Christie… si Christie…!

Wa na ko kabalik sa amo kay, gawas nga wa na ko mahibawo kon hain na ron si Christie, segun sa akong nabalitaan gikan sa teks ni Sollano, gihanting sad kuno kos mga kabaro sa polis nga akong nadunggaban. Wa man sad ko kahibawog kinsa gyoy klaro nakong paryente. Patay na sad si Nanay, si Sollano lang gihapoy nagteks nako. Gusto kaayo kong mouli adto pero wa sad koy bisag taya na lang nga ikapamelite kay wa man ko pabaleha ni Tita Lolit kay menos kuno ang kita sa toro-toro adtong mga semanaha unsaong naatol man god kuno nga tingbayad sa pangape sa mga lispo. Aw, naa god unta tingaliy takwal si Tita Lolit pero nahadlok tingaling kagwang nga di na ko mopatim-aw, ako ra bay alas niyang torero. Bisag bato na kaayo ang akong kasingkasing, kay gipakubol lagi sa akong kalibotang gituyok-tuyokan, wa ko kapugngi ang pagtulo sa pipila ka lusok sa luha adtong gipadad-an kog piktyur sa paglubong ni Nanay; si Baydo nay nagpada kay matod pas iyang sulat (ambot diin kaha siya mahibawo sa akong adres), nadakpan man kunos Sollano unsaong nasakpan mang nangawat og kopras, ug naa na kuno ron magtikaw-tikaw sa BBRC. Gipapilit lang ni Baydo ang piktyur ni Nanay sa karton sa sigarilyong Fortune, ragbi pa gyod ang gigamit sa inatay. “Bay Brixieboy,” matod niya sa kataposang linya sa iyang sulat, “giibanan lang gyod nako, Bay, ang akong pangonsumo, gipapilit ining piktyur tawong Nang Saling. Luoy baya pod tawon imong nanay, Bay. Ikaw tawoy iyang gisigehag pangita adtong nakaadto kos inyo, nagpinal na imong nanay adto, niwang kaayo, iyang ubo grabe na kasaguysoy, mora nag ayroplano nga nangitag katugpahan.”

Unya nadungog na sad nako ang panuktok, mas kusog. “Sige na, Brix…!”

“O, Tita, naa na, kadyot lang kaayo.” Miagmod ko ug gilugod ang akong mga mata. Sus, bidang samoka gyod ning tiguwanga. Dili pa nuon kaayo edaran nis Tita Lolit pero ning dapit nga among nabalhogan, ang kuwarenta las-ay na, wa nay lana. Sa akong nasayran, karaan sad ning torera si Tita Lolit pero napromot lang pagka plor manedyer kay wa na may ganahang torero sa iyang bilbil nga mihuot sa iyang hawak; klaro kaayo kanang magtutakilid siyag parayeg sa tihik nga mga parokyano, bisag di na lang nako iapil ang dughan niyang gikurakot na sa katuigan— mga timailhan nga di matago sa baga kaayo niyang lipstik, meyk-ap, kiat nga bahakhak, tuskig nga bra ug girdol nga inutang niyag payb siks kang Shivaker Singh.

Sa iyang pagkadinalian karon, mora uroyg wa mahibawo nis Tita Lolit nga di lalim ning propesyon nga himoon natong puhunan ang atong pagka lalaki. Kining kabug-at iliso sa akong lawas, sa akong sabot, resulta na ni sa kakapoy gabii. Kada gabii man gong gitadlasan sa kahayag, gipistahan sa bigatlong mga mata ang akong kinatibuk-an, bisag di na lang nako hunahunaon nga dako kog purohang maestaring sa “Imbestigador” ni Mike Enriquez kon pananglit mokalit lag labad ang ulo sa mga parak. Nia pay Vivian, usa sa akong kauban sa trabaho, nga lupig pay anay nga nagkapasmo-pasmo kon mao nay makahuygog atake. Parehas lagi gabii.

Alas kuwatro na kong nakakatulog ganihang kaadlawon— aw, buntag na god to— kay dinha man god ang mga parokyanang matrona, maikog ko kon di pauyonan sa ilang rekwes, dugang pa kunog usa ka rawon. Ug kinsa man kunong toreroha ang moreklamo kon morag kompeti ang mga tagsingkuwenta, tagmanggatos, tagdosentos nga mag-ulan sa esteds nga gidalhap-dalhapan sa lawas namo ni Vivian inubayan sa pinong pagakpak, pinong yagubyog, agig abiba sa among trabaho, aber? Pero mao lagi, nagkinahanglan sad kog kapin sa oras nga kaligo— panglugod gyog tamas ginhawa— aron lang mabanlas ang isog kaayo, magpamilit nga baho sa singot ni Vivian nga parehas gyod ang kalang-og anang kasilyas nga gidili-dilian sa mga dyanitor. Hapit pod katunga sa akong bahin sa tip ang magasto sa alkohol ug sabon kay porbida sang bayhana nga di man lagi tawon makaon-kaon ang baho. Aw, manotbras sad baya unta pero mora gyog naay patayng ilaga sa iyang baba. Kanunay god ning libak-libakon si Vivian nilang Jeng, Nene ug uban pang mga torera nga bisan pa tingali kunog mahurot ang tanang sabon sa Gaisano, sa SM, ang tanang Colgate sa Seven Eleven… matay, di gyod tingali makatangtang sa espesyal nga ‘kahumot’ ni Vivian. Igo man lang sad tawong moyamiid si Vivian. “Aymog hinambog kay parehas ra tag dormitoryo didtos impiyerno,” moingon siya.

“Sige na, Brix! Bangon na, uy.” Giyugyog na usab sa pamukaw ang akong paghanduraw. Unya nabati nako ang nagkalayo nga tingog nga giduyogan sa nagkalayo sang sinagadsad sa lagmit dili-parehas-og-gitas-ong hayhil ni Tita Lolit. “Maayo nang magkaestorya una mo kay magsugod na ra ba ni siya ugma sa gabii.”

Mora tawon kog nahigmata gikang nakomatos. Kadtong duka nga nangapyot sa akong alimungawong mikalit lag kapanas. Nahinumdom ko. Miingon man diay tos Tita gahapon nga naa kunoy bag-ong narekrut niyang torera. Morag nindot ni da. Maayo na lang nga naa say kapailin-ilinan. Para nako, ang mga balita nga ingon niini mas importante pa kay sa pag-us-os sa presyo sa gasolinag bugas.

Lagsik kong mitimbakuwas ug gibuwanit ang boxer short; gipunit ang kaheta nga gisudlan sa akong gamit-pamarbas. Gitikos nako ang tualya ug migawas subay sa liko-liko, hagip-ot nga agianan nga, kon di ka suheto, upat ang posibilidad nga puydeng imong kasangkoan:

Una, lusot ni sa bodega (nga naay daghang kinamadang kahon sa beer) kon imong itukmod ang nipis nga bungbong nga naay gibandal sa unang torero nga gisundan nako: “Huy, gedili ang pagsoyop ug batu denhe. Ang masakpan, tuleon. — bay ordir: Tito Torero” nga klaro kaayong greyd wan ra tong tawhana kay taglugos man matul-id ang iyang sinuwatan;

Ikaduha, kon subayon lang gyod nimo ang gamayng agianan balig upat ka liko sa wala ug duha sa tuo, ihatod kas gawas sa torohan agi sa emergency exit (nga ang ugsangan gisawo sa sim-ong nga dalan nga way ngalan, paingon ning dalana sa eskuwater nga naay daghang iro nga nanggukod nako niadto) kansang kataposang ang-ang dugay rang gikawat, gigabas sa mga batang mamaligyaayg puthaw;

Ikatulo, puydeng maoy imong lutsanan kon pananglit mosenyas ang bawnser didtos gamayng pultahan “dagan mo… dagan kay naay mga ‘ungo’!” nga ang buot niining ipasabot, naay raid, kay largo man nis dressing room nga misanga luyo sa ukab-ukab nga esteds (nga ang luyo naay kuspaw nang kalendaryo sa 2001, si Maui Taylor ang modelo pero mora nag lalaki tan-awon kay gidrowingan mag bungot ug sigarilyo ang iyang simod, ambot kinsay nagbinuang ini), mag-ilis dayog sinina nga gamay rag kalahian sa para pangluhod og kasal, por engkaso ba, kana lagi kon suwertehon;

Ikaupat, kon demalason, mao ra sad ni ang mohatod nimo sa presinto (kana kon di kabigay si Tita Lolit sa mga lispo), magtabon-tabon dayon sa imong nawong kay sigehan man sad lagig sunod-sunod sa kamera sa taga medya.

Gipislit nako ang hayag nga suga dihang nahitangka na ko sa hawanan sa torohan (kay duha may klase sa suga dinhi: una, ang hayag nga maoy pasigaon kon naay raid aron ingnon nga holsam among kalingawan; ikaduha, kining morag katulogon nga suga nga para sa tinuod gyod namong show).

Sa dihang mibuhagay ang kahayag ug mipuno sa mga suok-suok, usa ka babaye ang akong nakita kansang bukubuko giyungyongan sa taas ug itom nga buhok nga mahilomong naglingkod sa kinadaplinang lingkoranan. Morag nakuratan siya sa kalit nga pagbaha sa kahayag. Milingi siya nako ug mipahiyom— usa ka hilaw nga pahiyom.

“Pirs taymer ka?” wa gyod ko kapugong sa pagpangutana niya. Sa iyang paglingi, maoy akong nahimamat ang iyang katulogong mga mata. Mibutok-butok ang akong dughan sa di masabtang pagbati. Ikapangarbon baya ang iyang hitsura, lamang, natabonan sa iyang pamayhon nga klarong gibun-og sa kapalaran, gibunal-bunalan, gihimong biniyaan sa kahigayonan. Hinuon, di man sad puydeng dawaton ni Tita Lolit ang menos-menos rag dagway, si Tita pay kunhon. Apan gibati ko nga babaye siyang angay ipangigi ug busa, di angay ning dapita. Aw, hinuon, ako bitaw. Pero, ah, kapoy na sad kaayo nang sigeg hunahuna kon nganong nia ko dinhi. Basta lang god mabuhi. Nia ko dinhi kay sayon-sayon ra ang pagpakabuhi.

Giablihan ko ang kaheta ug misugod pagpamarbas nga wa sa hunahuna.

“Ah, kinahanglan ba gyod nga beterana ug beterano ta dinhi? Di ba ang gipangayo sa atong trabaho mao ra man ang pagpakita sa atong mga lawas, unya tsoksak dayon...” Milingiw siya ug may gikuot sa iyang bag. Nabati ko ang pagkagilkil sa unsay iyang nahinolan. Ug pagtunga sa de kolor niyang tudlo, nahabwa dala niini ang tukas-tukas nga salamin nga morag gikan sa nabaseyo, karaang pressed powder kit. May gikuot siyag usab sa gamayng bolsa sa bag: gamayng silindro sa lipstik. Kamulo niyang giliso. “Ikaw?”

“Na, naa na man gani tingali koy reserbang kuwarto didtos impiyerno. Gikubalan na man gani tingali ning akoa.” Gidagpi ko ang iyang abaga. “Hoy, wa pa man tingali kay tulog, uy! Naang mata nimo, ay, morag gitabangag kumpayot sa mga impakto. Taga diin man diay ka?” Mihunong kog pamarbas ug gipasiplatan siya nga namalikas sa kasagmuyo nga nakatan-awng wala na diay siyay lipstik.

“Taga dinhi ra kos siyudad. Uy, mora man sad kag taga TV Patrol mointerbiyo no?” Mikuot siyag laing silindro sa iyang bag, lipglos, ug mitan-aw nako. “Bitaw, uy, ambot pila na kaha ka adlaw nga wa ko makatulog.” Gipahid niya ang hilis nga lipglos. Sa pagsil-ip niya sa salamin nga wa kini makapasinaw sa uphag niyang ngabil, iya kining giitsa uban ang baseyong lipstik ngadto sa basurahan nga nagliusdok nang daan sa mga tisyu nga ginamit sa mga parokyano sa miaging gabii.

Gibati kog kaikag nga masayod kon unsa gyoy hinungdan nganong nakaabot man siya dinhi. “Ngano man, di ka pakatulgon sa agta nga naggukod nimo?”

Milingi siya nako ug nangyamiid. “Buang man tingali ka, no? Uy, mas maayo pa tingalig agta ang migukod nako…” Unya nahilom siya. Morag nahimong awaaw ang hawanan sa torohan.

“Ah, tingalig pusher ka maong sige kag dagan-dagan, sigeg tago-tago dinhis siyudad.” Nakangisi ko.

“Namasangil ka?” Gisuliraban ko niya.

Nahimong pinugngang katawa ang akong ngisi. “ Sorry ha? Dyok ra na, uy, motuo man sad ka dayon. Ing-ana man mi dinhi kay aron mogaan-gaan sad laging kinabuhi. Kon di ka mokatawa sa mga oras nga nia kas sulod sa Alibangbang, alkanse kas kinabuhi kon pananglit sa sunod minuto tua na tas presinto. Uy, mag-anad-anad ka dinhi kay grabe ra ba ni atong trabaho.”

“Pari man tingali kas una, no? Maayo lagi kaayo kang mowali. Aw, unsa diay ngalan nimo?”

“Wa koy angay mosul-ot og sotana, uy. Bitaw, uy, ingon akong anhing Nanay Saling, ‘Brigido’ kunoy akong binunyagan, ambot tinuod ba. Pero ‘Brix’ maoy akong ngalan sa karsada hasta dinhis Alibangbang. Ikaw, unsa diay ngalan nimo?”

Wa siya motubay sa akong pangutana. Lain hinuon ang iyang gisumpay. “Hain man diay among kuwarto— sa mga torera ba? Aw, ikaw hain man sad ang imo?”

Simod ang gihimo nakong tudlo pagpakita niya sa agianang gamay nga gialihan lag nipis nga kurtina isip sera. “Uhmmm… kana, ay, mao nang agianan paingon sa mga babayeng alaga ni Tita, nangapislok pa tingali sila kay mora man mig mga wakwak dinhi, sa adlaw mangatulog pero manglupad inigkagabii. Sa unahan ana maoy akoa. Ngano man diay?”

“Puydeng matulog sa kog kadyot sa imong kuwarto? Di lang sa ko ngadto sa kuwartos mga babaye, uy, kay wa pa man ko kaila nila.”

“Unya kaila na diay ka nako?”

“Ingon ka Brix ka dinhi. Di, Brix god.”

“Aw, dili ba, kaila na ba ka sa akong pagka tawo nga misalig man dayon ka.”

“Ngano man, rapist ka?”

“Di na ko kinahanglan mang-rape kay kada gabii kong katilaw ana.” Gitan-aw ko ang lubyok niyang pusod nga lutaw kaayo tungod sa kamubo sa iyang tisyirt.

Gidali niyag bira paubos ang iyang tisyirt nga nakabantay nga mipuyo didto sa silingan sa iyang pus-on ang akong panan-aw. “Pakatulga sa ko ngadtos imong kuwarto, Brix, bi. Bisag mga duha ka oras lang, kabawi na tingali kos akong kapulaw.”

“Oo, ba. Nya, di ka mahadlok nako?”

“Nganong mahadlok mang ko nimo nga morag buotan man tingali ka. Maayog di ko mosinggit kon manggakos kag kalit.” Gipunit niya ang iyang shoulder bag ug gisaw-id sa akong bukton ang usa niya ka kamot.

Nanglakaw dayon mi subay sa gamay, ngitngit nga agianan. Mora bag dugay na ming managhigala nga di na angay pang mag-estorya sa pagsalig sa usag usa.

“Ngitngita ini, uy,” reklamo niya.

“Ada, maanad ra ka ini kadugayan. Ug kinahanglan gyod nga maanad ka kay mao niy moseguro sa imong kaluwasan kon pananglit… ah, kahibawo na kas mga lispo kon labdan sa ulo. Kinahanglan nga kamao kang motago sa kangitngit.” Sa akong paminaw, may mikamang nga kainit sa akong lawas dinhang napaod ang iyang dughan sa akong siko.

“Oh, nganong nanghunong man ta?”

“Mao na ni akong kuwarto.” Gitukmod nakog hinay ang sera sa pultahan. “Welkam to may kingdam!”

Nakapanap-ong siya sa ilong ug miatsi. “Uhhmmm… langtohag baho ining imong kuwarto, uy! Mora man nig lungag sa ilagang pawot imong kuwarto, uy. Luoya sad god nimo dinhi. Imo nang unlan ug habol? Lagoma na god ana. Gukdonon man nag sabon. Pila na kaha na ka tuig nga wa kalabhi, no?” Midiyong siya.

Mikatawa kog hinay. “Ingon bitaw ko nga didto lang ka sa pikas kuwarto— sa mga babaye.”

“Di man tingali ka kamao molaba, no? Uy, ato unya ning labhan imong habol ug punda, uy. Morag katol na man tingali kaayo ning ihabol.” Iyang gipangwakli ang bulingon kaayong habol, gihuslo sad niya ang punda sa unlan ug parehong giitsa tipon sa akong mga labhonon sa usa ka karton sa Tanduay. Gipusdak niya ang iyang lawas sa katre. Unya maoy iyang nayanghagan ang hayhayang gipangapyotan sa akong mga brief , labakara ug pipila ka tisyirt. “Puydeng manirador kog kuwaknit dinhi?” Kagalkal ang iyang katawa.

“Paita bitaw ining wa tay asawa, no? Aw, ambot ing-ani man gyod tingali ang kuwartos lalaki ba.” Gipangab-ot nako ang hinayhay ug gipangtanhok sa sulod sa gubaong aparador. “Sa tinuod lang, ikaw pay nakasulod nga babaye dinhis akong kuwarto. Ako ra man sad ning nasunod god gikan sa unang torero.”

Apan sa akong paglingi, wa na siya maminaw nako. Gisakmit na siya sa usa ka tawag sa pagpahulay nga dugay ra tingaling gipangayo sa luya niyang lawas ug kalag. Kadali ra siyang mihagok. Gikuha nako sa maleta ang usa ka limpiyo kaayong tualya ug gitaklap sa iyang dughan nga naduas; sama sa pagabuhaton nako kang Christie kaniadto sa mga panahon nga buot ko siyang ipangigi batok sa kamangtas sa bugnawng kagabhion sa aseras sa Bogo.

Kon kinsa man kini siyang nahikatulog sa akong kuwarto, wa ko masayod. Ang klaro nako mao nga matahom siyang tan-awon sa iyang malinawong pagkatulog. Mora gyog si Christie kaniadto sa among pagsilibudhay sa mga kahingawa sa kagabhion sa bisan diing kalye ug balisbisan nga kami makapahulay.

Nakahinumdom na hinuon ko sa mga higayon sa among kinabuhi ni Christie sa aseras. Siya ang babaye nga nahibagtan ko sa dalan sa managsama namong kahimtang nga libudsuroy. Nagkasabot mi sa usa ka balaan nga gugma. Habolan man nako si Christie aron di siya pasipad-an sa lamok ug sa mapangahasong panan-aw ni Kiko-Boltahe. Gipanumpa nako sa akong diyos nga siya lamang ang babaye sa akong damgo taliwa sa abog sa kadalanan. Way makaagaw sa akong Christie. Apan usa ka gabii nga nagdagan ko gikang nangesnats sa mga estudyante sa CRMC, nasugatan ko silas Sollano ug Baydo nga naghangos. Mikanga lag hinubay si Sollano: nakita kuno nila si Kiko-Boltahe nga mapugsanong miguyod kang Christie ngadto sa luyo sa ihawan kay matansero man ang kanahan. Kadali ra kong nakaabot sa ihawan sa Sto. Rosario ug nakita ko sa kangitngit ang amag sa sundang ni Kiko-Boltahe, nagtion sa kilid ni Christie. Gisakgaw nako ang sundang ug giilog sa pakusog nga paagi. Ug gipaslak nako ang lawas ni Kiko ipon sa lapok sa imburnal nga naglangsi sa dugo ug hugaw sa gipangmatansa niyang hayop. Gisapupo ko si Christie nga nagkurog. Pagkabuntag, sa balita na sa DyCM nako mabatii ang report sa baynte tres ka samad ni Kiko. Daw naibtan kog tunok sa dihang wa makasulbad ang mga lispo sa tigmo nga akong gipatag-an nila.

Apan may laing trahedya. Wa nako madawat ang estorya nga gikabit og polis si Christie. Ambot, sa kadaghang babaye, nganong si Christie pa gyod ang iyang naibgan? Budlayng hunahunaon kining pangigi. Apan unsay akong mahimo? Di ko makatulog nga maghunahuna nga si Christie atua sa laing kamot. Gilimpiyohan siya sa polis, gibistehan, gipakaon sa limpiyong pahatan. Matag higayon nga ako siyang bagton sa dalan, mosugpahot siyag dagan nga, sa akong pagtuo, nagtan-aw siya nako nga samag nakasugat og malignong gutom sa bulingot nakong bayhon.

May lainlain lang tingali ming tawag sa among panahon. Unsaon man, managsama kaming nagtipig og taphaw nga mga pangandoy sa among kabatan-on. Sige ming dagan-dagan sa aseras pagpangita sa unsay hipunitan nga ikaul-og sa among tiyan. Apan kadto ang mga haylo sa kagahapon. Wa ko siya basola nga nakakitag kagaan sa kinabuhi sa bayhon sa kabit niyang polis. Gitapos ko kadto sa usa ka dakong hukom nga birahan ang polis. Ug mao na usab kadto ang kataposan sa akong mga adlaw sa Bogo.

Miliraw-liraw ang iyang mata dihang nahipugwat siya. Gitan-aw niya ang wol klak nga dugay rang nalansang ang mga tudlo sa alas 12:23. Morag nakalimot siya nga nia siya mahikatulog sa akong kuwarto. Morag naumpawan siya sa kabalaka pagkamatikod nga dinha ra ko sa tiilan sa katre nga nag-atubang sa ligtik nga salamin nga gipapilit sa karaang aparador. Nanarapo ko sa akong umog nga buhok ug nanapuwas og tawas sa ilok.

“Dugay na nang wa kapaliteg baterya akong wol klak, uy. Ganahan ra man sad kong magtan-aw ana kay sa akong paminaw morag wa magtuyok ang kalibotan.” Gihupay ko ang iyang kahingawa sa pagtuo nga lawom nang gabii.

“Hoy, imo kong gisilipan samtang natulog, no?” Mitimbakuwas siya. “Nganong nag-brief man lang lagi ka?”

“Por yur impormesyon di tawon ko manyakis! Gikan kong naligo maong nag-brief ra ko. Gawas pa, matilawan ra gihapon tika ugma sa gabii, uy, ayg inarte dinha.” Pikas ang repleksiyon sa iyang nawong sa ligtik nga salamin. “Maypa nuog maligo ka kay aron mabugnawan nang imong kaarte.” Gikab-ot ko ang sudlay ug styling gel. Gitudlo ko ang pultahan sa kaligoanan nga gitakin ra sad sa akong kuwarto. “Kanang tubig sa dako nga balde maoy gamita.”

Mibarog siya ug midulong sa kaligoanan. Gibira niya ang palid sa playwod nga maoy minao-mao nakong sera sa kaligoanan. Tinangtang ning playwora adtong miaging eleksiyon, karon, lus-aw na ang nawong sa politiko pero wa gyod mapawong ang ngisi niya nga morag magpabotar lang gihapon, ambot nganong kinahanglan man gyong mongisi kon mangampanya.

“Aykog lilia, ha? Dinha ra kas layo. Kadyot ra man kaaykong maligo. Pikpikan ra nako nig tubig akong hubon, payts na.”

“Sus, di tawon ko hangol ana.”

Sa ibabaw nga ngilbit sa bungbong sa kaligoanan, nakita nako nga nagbanos-banos lag kapyot ang tisyirt, miniskirt, itom nga bra, ug panty nga kolor-rosas. Unya nabati nako ang linagasak sa tubig. Ang kinagulkol sa kabo.

“Hooo, lamias tubig, uy. Hayman diay imong sabon?”

“Dias aparador. Tagoan man god ni nako kay tangagon lagis ilaga kon mabiyaan dinhas banyo-banyo. Arte man ang ilaga dinhi, sabon gyod ang ilang ipangesnak.”

“Pahulma ko bi. Itunol lang diri… palihog…” Milili siya sa balwang sa playwod nga ang ulo ray akong nakita kay ang taas niyang buhok mitabang mag panalipod sa inampingang mga parte sa iyang lawas. “Pakapini lang sag siyampo kon okey ra.” Mikatawa siya.

Nakapahiyom ko nga mitunol kaniya sa sabonera ug tualya. “O, dia ra.”

“O, mitan-aw lagi ka nako?” Miatras siya ug gihawiran ang iyang basa niyang buhok.

“Sus, panit ra na, uy. Di na mawala sa pagtan-aw lang.”

Gidali niyag labni ang tualya ug gibalikos sa iyang lawas. “Da, daan pa lagi ko nga manyakis lagi ka!”

“Hoy, maayo nang masayod ka nga bisan pag gipasundayag na nako nis daghang mga mata ang akong lawas, bisan pag… di tawon ko manyakis, uy. Kon mapahimuslanon pa kos panahon, ganiha ra tikang gikayat. Kahibawo ba ka nga kon yabag pa lang kog utok, bisan pag unsaon nimog singgit dinhi, di gyod ka mabatian didtos gawas? Busy ra kaayo ang kalibotan para manginlabot sa kasikas sa atong gagmayng kinabuhi dinhi. Ug wa niy pakialam nato.” Gibati kog kapikal. “Kamao sad tawon kong morespeto og babaye, uy. Ug mao niy kinatas-an nakong bahandi nga puydeng pakamatyan.”

Milingkod ko sa katre ug nakahinuktok. Gibati ko nga napasakitan nako siya. Di kadto angayng mahitabo. Naunsa ba ko? Apan paglabay sa pipila ka minuto, mipatong ang iyang palad sa akong abaga. Gisundan kinig hagawhaw nga morag mahikap.

“Brix, nasuko ka? Sorry ha? Dyok ra to, uy. Mapikon man sad diay ka.”

“H-Ha? Aw, sorry sad.” Miyanghag ko. “Bug-at ra bitaw to akong nasulti nimo.”

“Salamat diay kaayo sa malinawon kong pagkatulog, ha?” matod niya. Apan sa akong panimatyag morag dunay buot isinggit sa iyang kalag apan gitanggong lang sa iyang kahiladman. Morag mga huni sa usa ka sonata nga buot molighot apan nabiaw lamang sa wanang, naglindaw-lindaw ug nahimong pinugngang luom.

“Adto na ko. Ikaw nay bahala dinhi kay ugma pa man kuno ka pasugoron ni Tita Lolit. Ayaw lag i-lock ang sera para di na ka matandog inigsulod nako unyang kadlawon.” Gitunolan nako siyag kuwarta. “O, ipalit nig panihapon nimo. Naa may naglutog barbekyu dinhas gawas… aw, ikaw god… bahalag unsay imong paliton.”

“Ang sukli ini…?”

“Naa ra god nimog ipalit ba na nimog barko o ayroplano ba.” Nahimuot ko. Nagtaghoy-taghoy kong migawas sa kuwarto.

Misugod og lubad ang tugtog sa sulod, karon, usa na ka inampingang huni. Hinay-hinay nga napikas ang nipis nga kurtina sa esteds ug sa dili madugay, gatosan na usab ka mga mata ang motan-aw sa suok-suok sa among kalawasan. Kini ang naandan. Apan para nako, karon ang gabii sa tanang mga gabii.

Bag-o kuno ni ron ang babaye nila, Bay. Bag-o! Unsay bag-o? Bag-ong kaligo? Wa diay mo kakita sa ilang propaganda didtos gawas nga bag-o man tong piktyur didto. Britney kunoy ngalan ini. Da, angga-angga man lang na nila, panindoton ang ngalan para gilok paminawon sa mga kostumer. Kinsay nasayod nga Venancia o Tarsela ba ni siya didtos ila? Ha-ha-ha! Uy hilom sad mo dinha kay di man sad ta kakonsentreyt ninyo. Taga bukid mo no? Karon pa mo kasulod og toro-toro no? Ha-ha-ha! Isumbong nuon ta mos inyong mga asawa? Hoy, nakahibawo kaha ang imong bana didtos Saudi nga nia diay ka pirme dinhi? Hoy, bakla, hilom dinha!

Gitan-aw niya ang nag-ulbo-ulbo, puti nga aso sa kilid sa esteds agig pasiuna sa among kagabhion. “Kuyawan man ko, Brix.” Gihugtan niya ang estrap sa iyang bikini.

“Ayg kuyaw-kuyaw dinha god. Sunod lang god kon unsay gipangayo sa kahigayonan…” Gikaw-it nako ang hook sa iyang bra.

Mipaundayon mi sa hagwa sa musika nga nakigritmo sa detalyadong tagaktak sa iyang hayhil. Mituyok, mihawid, miliad, mitanday, migakos siya sa dangog nga puthawng haligi nga nagbarog sa tunga sa esteds— sama sa usa ka alibangbang sa akto sa paggawas sa iyang torik. Mihiyod-hiyod siya. Sa matag karon ug unya, madapuwas sa akong nawong ang humot, umog niyang buhok nga gidula-dulaan sa lus-aw nga kahayag. Hanap nakong nadungog ang pinong pagakpak dihang gipamadbad sa akong ngipon ang mga takgos sa iyang mga salimbong.

Apan daw sa gisabyagan kog ininit-tubig. Sa kanto sa akong panan-aw, nakita nakong misenyas ang bawnser nga nagposte sa pultahan. Naay mga ungo! May nanulod nga mga ungo. Gilabni nako ang kurtina sa esteds ug giputos sa iyang lawas.

Gigunitan ko ang iyang kamot ug nagdaling gibira paingon sa gamayng agianan. Gisunod ang lisang nga tinagaktak sa iyang hayhil sa naglumpat nga kaguliyang sa hawanan sa torohan. Apan di kini ang akong nalisangan kondili ang paspas nga mga lakang nga giunhan sa nagbadlis-badlis nga wara-rawa sa kahayag sa plaslayt, nagdali, nagpaninggit aymog panagan kay madakpan ra gihapon ta mo, dugay ra mong gipanid-an namo, mga ugok! nga madungog ra sab namo taliwa sa hinungkarol sa iyang pagpanglungkab sa mga kuwarto nga iyang malabyan. Akoy nag-una. Liko. Liko. Ug liko pa gyod. Ug pagtukas ko sa pultahan paingon sa emergency exit, gisugat mi sa kabugnaw sa kagabhion.

“Nindotas gabii, Brix, o?”

“Bitaw. Sa mga gabiing ingon ini, sa aseras sa Bogo man ko matulog ba kauban sa akong uyab niadto.” Gitudlo nako ang putol nga hagdanan paingon sa ubos. Mipungko ko ug gisugdan pagtangtang ang baligtos sa iyang hayhil. “Huboon ta ni kay mao niy makasabal sa imong pagdagan. Akoy bahalag diskarte ining nagsunod nato.”

“Brix, limpiyo na to imong kuwarto. Salamat sa imong pagpakatulog ha?”

“Ayaw nag hunahunaa. Akoy angay magpasalamat nimo. Kinsa gani toy imong ngalan?” Giitsa ko ang hayhil ngadto sa ubos.

Apan nagdali siyang nanaog. May hinayng lagubo nga akong nabati. Unya nawala siya nga nahimong kabahin sa nagtibug-ol nga kangitngit. Wa madugay, nabati nako ang kusog nga paghot sa mga iro didto sa mga balay sa eskuwater sa naglugitom nga unahan.

Sa akong pagliso, mihagtik sa akong bukton ang posas. “May kauban ka no?!”

“W-wa, Sir, uy…!”

Himbay ang akong mga lakang nga gitukmod sa ungo balik sa hawanan sa torohan. Malinawon ang akong buot. Wa ko batia ang kalisang. Karon ko lang batyaga ang kaisog pag-atubang sa hulga sa kapalaran.

Hayag na kaayo ang suga sa hawanan. Maoy naabtan nako nga giparaygan ni Tita Lolit ang usa ka laing ungo nga busyad og tiyan. “Sus, kamo ba, makuratan man lang sad mi ninyo. Nganong wa man mo mag-ingon hatagan sad diay ninyo si Chief?”

“Uy, Lit, nag-ingon sad diay tos Chief nga mohuwam siyag usa nimo ka babaye kay naa siyay regalohan.”

Napukas ang posas nga nagkam-ang sa akong bukton. Mitalikod ko ug misubay og balik sa simpot nga agianan padulong sa akong kuwarto. Di ko interesado kon pilay gihatag nga pangape ni Tita Lolit; kinsang bayhana ang napilian sa mga ungo. Gusto kong matulog. Gusto kong di maghunahuna.

Gisugat ko sa kahumot sa akong kuwarto. Gawas sa tiktak sa orasan nga karon nag-andar na sa usa ka bag-ong misyon pagtali sa mga higayon, mora kog gilumsan sa nagtinutokay nga kamingaw ug kahilom. Nakita nako ang habol nga pinilo ug humot na. Ang akong unlan nagsapot na sa humot nga punda. Pag-abli nako sa aparador, nakita nako ang shoulder bag sa usa ka babaye nga gipatong sa pinilo nakong mga brief ug labakara. Wa ko sa hunahuna nga misulod sa kaligoanan. Buot kong tan-awon ang babaye nga naligo dinhi sa miaging gabii. Apan wala na. Wala na ang babaye nga naghatag diyotayng kinabuhi ning kuwartoha. Usa na kini ka kuwartong patay karon. Apan di ko gustong maghunahuna niya. Sama kang Christie, isipon ko siyang aninong lumalabay. Di angay nga hasolan.

Milagubo ang sera sa kaligoanan nga akong gisikaran. Naglagot kong nakalingi sa larawan sa politiko sa sera kansang panan-aw nagsunod-sunod sa akong mga lihok, morag mga mata sa usa ka silingang libakera, nagngisi, mabiaybiayon. “Aykog kataw-ing buanga ka!”

Giablihan nako ang bentana ug may gipangita ang akong mata ngadto sa halayong unahan. Layo na kaayo ang paghot sa mga iro.

-- OMAR KHALID
Makati, Rizal, Philippines