1.09.2011

batong kaluha

KAHULOGAN karon sa piyesta dinhi, apan wala koy ganang mosaulog. Ikaduha na rong gabii nga dili ko makatulog dayon tungod sa panghitabo sa amo, labi na sa Batong Kaluha. Ania, isugid ko.

Sa pagbalikbalik nako sa among lungsod sa Adlawan wala kaayo ko makahapit sa may dagat kay kini laging magsigeg tumod og utanon sa Carbon, wala nay panahon nga magtutampisaw didto. Dili sama sa kaniadtong bata-bata pa ming tulo ka magsuon ug buhi pa silang Tatay ug Nanay, kinsa maoy nag-atiman sa among gamayng negosyo, kay magsige mig salum-salom sa Look dili kay makausa o makaduha ra sa usa ka semana apan hapit gyud matag adlaw. Kay lagi duol man ang among gipuy-an sa baybayon.

Mas kanunay man gud mi didtong magtiayon sa siyudad kay sa amo sa probinsiya sulod sa pipila ka tuig samtang nagdako ang mga bata sa kilid ni Annie, akong manghod nga nabiyudag sayo ug nga walay kaugalingong anak. Siya na lay akong gibinlan sa mga bata kay si Nadia, ang among kamanghoran, mibalhin mag puyo sa Iligan kuyog sa iyang nabana.

Apan karon nga ako nang matugyan ang pagkargakarga sa mga lagutmon ngadto sa akong duha ka anak, makahigayon na gyud kog duaw sa karaan nakong dulnganan kon maghuot ang dughan: ang dagat. Apan naunsa ba, nga may daghan na mang sagbot dala sa tabyog sa balud niini? Mga plastic nga nagkalain-lain ang bulok ug dili kini maingon nga nindot nga dayandayan. Samok, hasol kon ikaw maligo. Maayo lang lagi kon plastic lang. Kausa diha gyuy pinutos sa dahog saging nga nanimaho, wala na lang nako ablihi kay kahibalo na kita kon unsa kadto. Ug wala na lang sad ko mopadayon og langoylangoy didto.

Sadya man dapit sa may pier inigkagabii. Dili man na tinuoray nga pier kay wala na may manunggo dinha nga sakayan sama kaniadto sa kang Iyo Pasyo nga magbiyahian sa Bohol. Gigamit na lang kana inigkaadlaw nga bularanan og kopras, ug inigkagabii kon bulanon magtubig-tubig ang kabataan didto sama sa naandan namog dula sa bata pa mi. Karon naa nay mag-date didto sa tumoy. Arang-arang unta kadtong diha pay suga sa duha ka haligi kay dili ta mapandol kon walay hayag sa bulan, apan gitirador diay intawon ang bombilya. Nakadungog na lang ko nga may adik-adik nga nanglugos og bata didto sa mangitngit.

May managhudyaka sa tindahan ni Nang Bebe diha sa may pier. Mga binatilyo ug hamtong puros anaa manginom og beer ug mag-karaoke, ang mga upos sa sigarilyo nila ipalusot lang sa kal-ang sa salug nga kawayan ngadto sa tubig. Kanunay gani, kanang makadalikyat ko didto humag panihapon aron sa paghanggap sa hangin, magkataw-anay sila. Kausa, miduol bitaw ko nila ug diha diay sa taliwala ang kulangkulang nga si Tonyo, gikalingawan nilag komedya kay kuno kinahanglan nang magminyo kay nagkagulang na .

Maluoy sad ko adtong Tonyo, kay nag-inusara na tuod sukad siya biyai tulo na ka tuig ang miagi sa iyang manghod nga nars nga tua na ron sa California. Sa sinugdan pinadad-an kuno unta si Tonyo’g kwarta alang sa iyang mga kinahanglanon, apan karong naminyo na si Myrna’g Amerkano, maayo na lag makadawat kausa sa duha ka bulan. Sige lang, basta may mokubit gikan sa dagat, matod pa niya.

Pareho ra ba mi untag edad ni Tonyo, 46. Nagkaklasmit man gani mi sa Grade 1 didto sa Central Elementary School diin sad nagmaestra ang iyang inahan. Makatawa bitaw ming tulo ka magsuon kay kaming tanan naklasmit man diay niya sa Grade 1. Didto na lang siya mopilit kay hinay gud og pangutok.

Ang among gikahibudngan hinuon nga bisan pa sa iyang pagkaingon adto, wala gyuy ikyas ang mga isda kon siya nay mamingwit. Morag minadyik iyang piningwitan. Kausa, kami si Annie, Nadia ug Myrna, mikuyog kang Tonyo sa pamingwit didto sa iyang gitawag nga iyang tungdanan, nga siya ray daling makatultol: ang batong kaluha. Kagasangan kini sa lalum nga morag gagmayng kaluhang bukid nga napunog morag utok nga dagway sa bato. Dili ko kalimot adtong higayona kay mihaguros gud ang kang Tonyong pingwit unya didto man hinuon sa akong ilong mibitik! Hapit ko malagpot gikan sa akong gilingkurang katig sa iyang baruto. Pwerteng tyabaw nako adto ug wala na gyud ko mobalik pa sa batong kaluha.

Sukad adtong gabhiona diin gikomedyahan si Tonyo, pila ka semana na sad ko nakamatikod nga wala na siya mag-agiagi sa among tungod, labon to mangayo man gyud siyag ipalit og Coke ug pigpie para timo igkakita nako. Usahay iya sad kong binlan og piningwitan. Miingon tong usa ka bugoy nga akong gipangutana nga nagdaot kuno.

Apan adtong miaging adlaw, diha siya. Wala na mangayog para timo. Iya hinuon kong gisuginlan bahin adtong bag-o niyang nakaila nga ngilngig sad kunong mangisda, taga-Santander, si Dario. Wala dayon tingali makaamgo si Tonyo nga kadtong Darioha si Mr. Dynamite, ang iyang angga nga bag-o ra sad nakong nahibaw-an. Ang mga taga-Adlawon wala pa hinuon makasulay og dinamita, bisan kon nianang paagiha sa pangisda sigurong makahantok og daghan. Makadaot kini uyamot sa tanang nagpuyo sa dagat, labi na sa mga isdang gagmay nga unta ikatagana sa umaabot nga mga adlaw. Wala lang ko moabiba niyag tabi bahin adto kay naaburido sad kog gamay dihang nakabuhi ang hiniktan ni Adon, ang akong bana.

Karon na ko nakahunahuna nga unsa man say among mahimo kon ang mga mangingisda sa amo madani ni Dario tungod sa panginahanglan. Nagkagamay na man kuno ang ilang kuha, unya mopalawod na sila aron mamukot. Tingali, ingon nako sa akong kaugalingon, wala sila makadumdum sa tungdanan ni Tonyo.

Ako man tingali tong nadalidali si Tonyo intawon og itsapwera kay diha sad koy gipangandam para sa umaabot nga piyesta sa amo.

Bisperas man tuod kagahapon apan nagubot ang mga molupyo sa may baybayon tungod kay dihay butobuto dapit sa batong kaluha.

Ug milutaw ang lawas ni Tonyo, gialirongan sa mga isdang lain-lain og bulok nga nanglutaw sad.


-- ERLINDA K. ALBURO
Cebu City, Philippines