SUGILANON
NIBIYA siya ug nanumpa, siya dili na mobalik sa Maglantaw. Way tumong ang paglakaw. Karon anaa, ugma wala na. Lumalabay lamang. Tanang dapit may iyang kadugtong dalan nga masubay ngadto sa laing habig sa wala pa niya mataak nga kalibotan. Latagaw. Dili kahawiran ang kasingkasing samaran nga nangluod sa tawhanong pakig-uban. Tawo nga may kagahapon apan way ugma nga pangitaon. Ang kahimatngon mao lamang ang karon. Ang pagpakabuhi nga way damgo nga pangayoon, dihang, usa ka adlaw nahibutho siya sa Mahayag. Usa ka dapit daplin sa dagat kansang lumad nga katahoman wala pa masan-ot sa hilabtanong kamot sa buhilaman.
Nakit-an niya siya sa baybayon. Usa siya ka bata naglingkod sa bangka nga gikulob ilawom sa kalubihan daplin sa baybay. Nagbitbit siyag kinhasong kabhang nga naghinan-aw sa kabataang nagdula sa baybay. Apan way kaikag mahimong kabahin sa binatang kalingawan nga nagpahuwas sa kabigsa sa ilang kaluhag dinha sa bunbon.
Kapanuigon siya sa iyang anak tan-aw niya. Ang anak sa gugma nga nahimo niyang kahiubos. Niabot siya sa kalibotan apan gipatay niya ang iyang inahan. Kahiubos na man niya. Labihan ang iyang kahiubos nga siya niluwat sa iyang trabaho ug naglatagaw sa nawong sa yuta.
“Wa ka lagi moapil nilang nagdula?” Niya nga nilingkod tapad sa bata sa bangka nga gikulob.
Nipahiyom ang bata. “Kinsa gani ka?”
“Ako si Lando. Ikaw? . . .”
“Si Along.”
“Edad?”
Gipakita sa bata ang wala niyang palad ug usa ka tudlo sa iyang tuo. Niyango si Lando. Kapanuigon niya ang iyang anak. “Ang Mama?” Nakapangutana siyang nahinumdom sa buotan niyang asawa.
“Wa na . . . “
“Unsay wa na?” Nahatutok siya sa bata nga gibatig kahingawa.
“Wa na koy Nanay.”
May nangusi sa kahiladman ni Lando. Sama sa iyang anak ang bata wala nay inahan. “Imong tatay?”
“Wa ko hibaw. . . “
“Kinsa diay gipuy-an mo?” Ni Lando nga nahingawa sa batang nabuhi nga wala
nay mga ginikanan.
“Nanang Mayang.”
“Naa ka diay sa imong lola.” Nibati siyag kaluoy sa bata. Sama ni Dodong niyang anak. Ang bata gibuhi sa apohan.
“Diin diay ang inyo?” Nangutana niya ang bata.
“Layo, Along. Layo kaayo …”
“Di maabot lakawon?”
“Dili. Daghang dagat tabokon.”
“Hala… Layo diay … Nakaabot lagi ka nganhi?’
Nahilom siya. Di niya kasultihan ang bata sa iyang kahiubos. Samaran ang kasingkasing. Naa ang haya sa gugma. Ang kagahapon nga di ikalubong. Kay tam-is alang kaniya ang paglatagaw nga magsangguyod sa patay nga kagahapon kay sa mangita sa kalipay sa bag-ong adlaw sa iyang kinabuhi.
“May gipangita lang Along.” Namakak siya pagtan-aw ang bata naghulat sultihan.
“Dinhi sa Mahayag?”
“Basig nia.”
“Unsa gani, Noy Lando?”
“Ang kalipay, Along.”
“Kalipay?” Nilingin ang mga mata sa bata.
“Mao. Nia tingali sa Mahayag.”
Nagpanglingo si Along. “Dili unta sila manglayas…”
“Kinsay nanglayas, Along?"
“Si Mrs. Punay ang maestra sa Mahayag nag babysitter sa Hongkong. Ang akong ninay domestic helper sa Saudi. Si Nayda ang rayna sa pista, dancer sa Japan. Ang akong tatay nilakaw sad kon hain siya…”
“Nangita lang silag kwarta.” Gipasabot niya ang bata. “Mobalik ra sila. Mingawon sila. Ang Mahayag ilang kalipay. Inig kadako nimo, mobiya ka sad. Apan mobalik ra sa Mahayag.”
“Di ko molakaw, Noy Lando.”
“Dili?”
“Hulaton ko si tatay. Hulaton ko siyang mobalik sa Mahayag.”
Nakatan-aw si Lando sa bata. Nakita niya ang panagway sa iyang anak nga namintanan nga nagpangita sa iyang amahan sa mga tawo nga nanglakaw sa dalan.
Nadiindiin na kadto siya. Apan ang iyang mga tiil manubay gayod sa dalan balik sa Mahayag. Gipaila siya ni Along sa iyang nanang. Sa apohan niya hisayri dihang may gipalit si Along sa tindahan nga ang inahan ni Along iyang anak. Namatay si Leonora nga nanganak ni Along.
Nahatalunong si Lando. Kinsay magpalandong sa panagsibong hitabo sa kagahapon hisindolan niya dinhi sa Mahayag. “Si Along nagsulti nilakaw ang iyang amahan.” Naikag si Lando masayod sa tawo nga gipaabot sa anak mobalik niya sa Mahayag.
“Bitaw,” sa apohan nilantaw sa bentana kon wala pa ba si Along. “Patay na ang iyang amahan.”
“Patay na?” Nilaghaw ang iyang tingog sa kasayoran. “Nagpaabot ang bata sa usa nga wa nay pagbalik?”
“Mao kana.” Dinhay kasagmuyo sa nawong sa apohan. “Nagtrabaho si Carlito sa syudad. Di siya malimot magpadalag kwarta sa anak. Kinsay makatuo siya usa sa napatay nga tulisan sa mga polis.”
Nakatan-aw si Lando sa apohan. Way gikasulti.
“Gililong namo sa bata. Masakiton siya. Dili siya masayod. May tagal ang iyang kinabuhi. Leukemia ang iyang sakit.”
NAABTAN niya si Along sa iyang pagbalik sa bangka, naglantaw sa dagat. Sa kamot ang tahom kinhason nga nakita niyang dili mahimulag sa bata. “Unsa diay kanang dili mo ihimulag sa kamot mo, Along?”
“Tambuli Noy Lando. Hinatag ni Ingko Sanoy.”
“Tahom. Apan unsay iyang gamit?”
“Tawag ang tambuli sa mga mananagat.”
“Mao diay kanunay kang maglantaw sa dagat. Kinsa gitawag mo?”
“Si tatay.”
“Mao ba? Nahangangha si Lando sa kasayoran. “Nanagat diay si tatay mo nga nibiya sa balay?”
“Wala. Apan nagdamgo ko. Si tatay magsakayan mobalik sa Mahayag. Wala siya kaharong sa mata sa bata. Nilantaw siya sa lawod. “Mopauli ra ang tatay.” Sakit ang pamakak. Apan dili tingali sala kon ang paglimod usa nga ikalipay.
“Kalipay ko, Noy Lando. Naghulat ko… Naghulat ko, Noy Lando.”
Natandog siya. Kaalaot na man niya. Alaot ang pangandoy nga way katumanan ilabi na sa usa ka bata nga maihap na lang ang mga adlaw sa kinabuhi. Luoy kaayo.
“May anak ka Noy Lando?”
Morag naigo siyag liti. “Duna, Along.” Ang iyang tingog giilog sa panghupaw sa balod sa baybayon. “Si Dodong ingon nimog panuigon.”
Nisanag ang dagway sa bata. “Ihatag ko ni Dodong ang akong tambuli. Madala mo tingali sa imong pagbalik sa Mahayag.”
“Ngano man?” Natingala siyang ihatag niya sa uban. “Bililhon nimo…”
“Di na kon wa nay gamit. Magamit ni Dodong kon mingawon siya nimo.”
Gihinol ang iyang kasingkasing nga nagtan-aw sa bata. Buot niyang gakson sa kaluoy nga bisan ang yano niyang pangandoy dili diay niya maangkon.
Sa iyang pagbalik sa Mahayag wala na niya igkita si Along. May buwan na siyang gikalubong. Apan gitunol sa apohan ang kinhason nga tamboli dihang siya nanamilit nga mobiya.
“Nagtugon si Along ipahatag kini sa imong anak.” Sa tigulang Mayang nga wala malimot sa gisulti sa apo sa dayon niyang kamatay. “Iya kunong gasa ni Dodong.”
Nakatulo ang luha ni Lando nga nidawat sa tamboli. Mopauli siya. Ihatag niya ni Dodong kining matahom kinhason nga sa buhi pa si Along dili gayod mahimulag kaniya. Hipalgan ra niya ni Lando ang dalan nagtultol niya pauli sa Maglantaw dala ang tambuli nga gipanugon ihatag sa pinasagdan niyang anak. (KATAPOSAN)
-- GREMER CHAN REYES
Bogo, Cebu, Philippines
NIBIYA siya ug nanumpa, siya dili na mobalik sa Maglantaw. Way tumong ang paglakaw. Karon anaa, ugma wala na. Lumalabay lamang. Tanang dapit may iyang kadugtong dalan nga masubay ngadto sa laing habig sa wala pa niya mataak nga kalibotan. Latagaw. Dili kahawiran ang kasingkasing samaran nga nangluod sa tawhanong pakig-uban. Tawo nga may kagahapon apan way ugma nga pangitaon. Ang kahimatngon mao lamang ang karon. Ang pagpakabuhi nga way damgo nga pangayoon, dihang, usa ka adlaw nahibutho siya sa Mahayag. Usa ka dapit daplin sa dagat kansang lumad nga katahoman wala pa masan-ot sa hilabtanong kamot sa buhilaman.Nakit-an niya siya sa baybayon. Usa siya ka bata naglingkod sa bangka nga gikulob ilawom sa kalubihan daplin sa baybay. Nagbitbit siyag kinhasong kabhang nga naghinan-aw sa kabataang nagdula sa baybay. Apan way kaikag mahimong kabahin sa binatang kalingawan nga nagpahuwas sa kabigsa sa ilang kaluhag dinha sa bunbon.
Kapanuigon siya sa iyang anak tan-aw niya. Ang anak sa gugma nga nahimo niyang kahiubos. Niabot siya sa kalibotan apan gipatay niya ang iyang inahan. Kahiubos na man niya. Labihan ang iyang kahiubos nga siya niluwat sa iyang trabaho ug naglatagaw sa nawong sa yuta.
“Wa ka lagi moapil nilang nagdula?” Niya nga nilingkod tapad sa bata sa bangka nga gikulob.
Nipahiyom ang bata. “Kinsa gani ka?”
“Ako si Lando. Ikaw? . . .”
“Si Along.”
“Edad?”
Gipakita sa bata ang wala niyang palad ug usa ka tudlo sa iyang tuo. Niyango si Lando. Kapanuigon niya ang iyang anak. “Ang Mama?” Nakapangutana siyang nahinumdom sa buotan niyang asawa.
“Wa na . . . “
“Unsay wa na?” Nahatutok siya sa bata nga gibatig kahingawa.
“Wa na koy Nanay.”
May nangusi sa kahiladman ni Lando. Sama sa iyang anak ang bata wala nay inahan. “Imong tatay?”
“Wa ko hibaw. . . “
“Kinsa diay gipuy-an mo?” Ni Lando nga nahingawa sa batang nabuhi nga wala
nay mga ginikanan.
“Nanang Mayang.”
“Naa ka diay sa imong lola.” Nibati siyag kaluoy sa bata. Sama ni Dodong niyang anak. Ang bata gibuhi sa apohan.
“Diin diay ang inyo?” Nangutana niya ang bata.“Layo, Along. Layo kaayo …”
“Di maabot lakawon?”
“Dili. Daghang dagat tabokon.”
“Hala… Layo diay … Nakaabot lagi ka nganhi?’
Nahilom siya. Di niya kasultihan ang bata sa iyang kahiubos. Samaran ang kasingkasing. Naa ang haya sa gugma. Ang kagahapon nga di ikalubong. Kay tam-is alang kaniya ang paglatagaw nga magsangguyod sa patay nga kagahapon kay sa mangita sa kalipay sa bag-ong adlaw sa iyang kinabuhi.
“May gipangita lang Along.” Namakak siya pagtan-aw ang bata naghulat sultihan.
“Dinhi sa Mahayag?”
“Basig nia.”
“Unsa gani, Noy Lando?”
“Ang kalipay, Along.”
“Kalipay?” Nilingin ang mga mata sa bata.
“Mao. Nia tingali sa Mahayag.”
Nagpanglingo si Along. “Dili unta sila manglayas…”
“Kinsay nanglayas, Along?"
“Si Mrs. Punay ang maestra sa Mahayag nag babysitter sa Hongkong. Ang akong ninay domestic helper sa Saudi. Si Nayda ang rayna sa pista, dancer sa Japan. Ang akong tatay nilakaw sad kon hain siya…”
“Nangita lang silag kwarta.” Gipasabot niya ang bata. “Mobalik ra sila. Mingawon sila. Ang Mahayag ilang kalipay. Inig kadako nimo, mobiya ka sad. Apan mobalik ra sa Mahayag.”
“Di ko molakaw, Noy Lando.”
“Dili?”
“Hulaton ko si tatay. Hulaton ko siyang mobalik sa Mahayag.”
Nakatan-aw si Lando sa bata. Nakita niya ang panagway sa iyang anak nga namintanan nga nagpangita sa iyang amahan sa mga tawo nga nanglakaw sa dalan.
Nadiindiin na kadto siya. Apan ang iyang mga tiil manubay gayod sa dalan balik sa Mahayag. Gipaila siya ni Along sa iyang nanang. Sa apohan niya hisayri dihang may gipalit si Along sa tindahan nga ang inahan ni Along iyang anak. Namatay si Leonora nga nanganak ni Along.
Nahatalunong si Lando. Kinsay magpalandong sa panagsibong hitabo sa kagahapon hisindolan niya dinhi sa Mahayag. “Si Along nagsulti nilakaw ang iyang amahan.” Naikag si Lando masayod sa tawo nga gipaabot sa anak mobalik niya sa Mahayag.
“Bitaw,” sa apohan nilantaw sa bentana kon wala pa ba si Along. “Patay na ang iyang amahan.”
“Patay na?” Nilaghaw ang iyang tingog sa kasayoran. “Nagpaabot ang bata sa usa nga wa nay pagbalik?”
“Mao kana.” Dinhay kasagmuyo sa nawong sa apohan. “Nagtrabaho si Carlito sa syudad. Di siya malimot magpadalag kwarta sa anak. Kinsay makatuo siya usa sa napatay nga tulisan sa mga polis.”
Nakatan-aw si Lando sa apohan. Way gikasulti.
“Gililong namo sa bata. Masakiton siya. Dili siya masayod. May tagal ang iyang kinabuhi. Leukemia ang iyang sakit.”
NAABTAN niya si Along sa iyang pagbalik sa bangka, naglantaw sa dagat. Sa kamot ang tahom kinhason nga nakita niyang dili mahimulag sa bata. “Unsa diay kanang dili mo ihimulag sa kamot mo, Along?”“Tambuli Noy Lando. Hinatag ni Ingko Sanoy.”
“Tahom. Apan unsay iyang gamit?”
“Tawag ang tambuli sa mga mananagat.”
“Mao diay kanunay kang maglantaw sa dagat. Kinsa gitawag mo?”
“Si tatay.”
“Mao ba? Nahangangha si Lando sa kasayoran. “Nanagat diay si tatay mo nga nibiya sa balay?”
“Wala. Apan nagdamgo ko. Si tatay magsakayan mobalik sa Mahayag. Wala siya kaharong sa mata sa bata. Nilantaw siya sa lawod. “Mopauli ra ang tatay.” Sakit ang pamakak. Apan dili tingali sala kon ang paglimod usa nga ikalipay.
“Kalipay ko, Noy Lando. Naghulat ko… Naghulat ko, Noy Lando.”
Natandog siya. Kaalaot na man niya. Alaot ang pangandoy nga way katumanan ilabi na sa usa ka bata nga maihap na lang ang mga adlaw sa kinabuhi. Luoy kaayo.
“May anak ka Noy Lando?”
Morag naigo siyag liti. “Duna, Along.” Ang iyang tingog giilog sa panghupaw sa balod sa baybayon. “Si Dodong ingon nimog panuigon.”
Nisanag ang dagway sa bata. “Ihatag ko ni Dodong ang akong tambuli. Madala mo tingali sa imong pagbalik sa Mahayag.”
“Ngano man?” Natingala siyang ihatag niya sa uban. “Bililhon nimo…”
“Di na kon wa nay gamit. Magamit ni Dodong kon mingawon siya nimo.”
Gihinol ang iyang kasingkasing nga nagtan-aw sa bata. Buot niyang gakson sa kaluoy nga bisan ang yano niyang pangandoy dili diay niya maangkon.
Sa iyang pagbalik sa Mahayag wala na niya igkita si Along. May buwan na siyang gikalubong. Apan gitunol sa apohan ang kinhason nga tamboli dihang siya nanamilit nga mobiya.
“Nagtugon si Along ipahatag kini sa imong anak.” Sa tigulang Mayang nga wala malimot sa gisulti sa apo sa dayon niyang kamatay. “Iya kunong gasa ni Dodong.”
Nakatulo ang luha ni Lando nga nidawat sa tamboli. Mopauli siya. Ihatag niya ni Dodong kining matahom kinhason nga sa buhi pa si Along dili gayod mahimulag kaniya. Hipalgan ra niya ni Lando ang dalan nagtultol niya pauli sa Maglantaw dala ang tambuli nga gipanugon ihatag sa pinasagdan niyang anak. (KATAPOSAN)
-- GREMER CHAN REYES
Bogo, Cebu, Philippines
No comments:
Post a Comment